Afrika kıtası geçmişte dünya ticaret merkezlerinden biriydi. Ancak sömürge döneminde kıtanın adeta yağmalanması bu kıtayı zor şartlara itmiştir. Günümüzde Afrika adı akla, “yoksulluk, hastalık ve savaş” kavramlarını getirmektedir. Bu kavram kıtanın sömürge durumu ile ortaya çıkmış ve insanların zihinlerine yerleştirilmiştir.

Afrika’nın toprakları, petrol, elmas, altın, demir, kobalt, uranyum, bakır, boksit, gümüş ve petrol gibi büyük miktarda doğal kaynaklara sahiptir. Ayrıca kıta tropikal yağmur ormanlarına ve sıcak bölgelere özgü meyve ve sebzelerin yetiştiği bir kıtadır. Ancak, altyapı eksikliği nedeniyle, hala keşfedilmemiş pek çok doğal kaynağa sahiptir. Kaynak zenginliğine rağmen Afrika ülkeleri, dünyanın en geri kalmış ülkeleri arasında yer alır. Bu makalede Afrika ülkelerinin genel ekonomik bilançosu, Türkiye ve Afrika ülkeleri arasındaki ilişkiler, Türkiye ile Afrika Ülkeleri arasındaki bağın kurulmasını sağlayan çeşitli kuruluşlar ve bu kuruluşlardan biri olan Natural TV’nin Türk iş adamlarına sağladığı bazı ithalat kanallarından bahsedilmektedir.

Afrika dünyanın en yoksul kıtasıdır. Çünkü her on Afrikalıdan dördü mutlak yoksulluk içinde yaşar. Özellikle Sahra-altı Afrika’da yer alan 48 ülke dünya nüfusunun %10’unu barındırdığı halde dünya gelirinin %1’ini dahi elde etmemektedir. Yine uluslararası istatistiklere göre bölge nüfusunun %52’si mutlak yoksulluk sınırının altındadır. Kuzey Afrika’da ise yoksulluk sınırının altında yaşayan nüfus %22’dir. Kırsal kesimde yaşayanlar arasında yoksulluk oranı çok daha yüksektir. Özellikle Sahra altı Afrika’da kırsal kesimde nüfusun %59’u yoksulluk sınırı olarak belirlenen aylık 29 doların dahi altındadır. Kentlerde durum biraz daha iyi görünmekle birlikte yine aynıdır. Burada nüfusun %43’ü kentler için belirlenen 43 dolar olan aylık yoksulluk sınırının altında yaşar.

Şekil 1 (Sol): Afrika Ülkeleri Büyüme Oranları (2018, %)

Şekil 2 (Sağ): Afrika Ülkeleri GSYH Büyüklükleri (Milyar USD)

Afrika’nın 21. yüzyılın ikinci yarısından itibaren uluslararası sistem içerisinde daha etkin rol oynaması ve küresel sahnede ağırlığı giderek artan bir aktör olması beklenmektedir. Pek çok alanda hızla gelişen Kıta’nın barındırdığı ekonomik ve ticari potansiyel ile jeopolitik ağırlığı, birçok ülkeyi ve yatırımcıyı son yıllarda Afrika’ya çekmeye başlamıştır.

Türkiye kendi tarihi tecrübesini, toplumsal, siyasal ve kültürel birikimini, sahip olduğu olanak ve kaynakları Afrikalı yönetimlerle ve halklarla “Afrika sorunlarına Afrika çözümleri” ilkesi çerçevesinde ve karşılıklı yarar temelinde paylaşmaktadır.

Tarihsel bir temel üzerine inşa edilen Türkiye’nin Afrika politikası siyasi, insani, ekonomi ve kültür ayaklarını içerecek şekilde ve ikili, bölgesel, kıtasal ve küresel olmak üzere dört boyutta yürütülmektedir.

İki bölge arasında güçlenen ilişkilerin en somut göstergelerinden biri de gelişen ekonomik ilişkilerin katlanarak artan ticaret rakamlarıdır. Türkiye’nin Afrika Kıtası’yla toplam ticareti 2002 yılında 4,3 milyar Dolar seviyesinden 2018 yılı sonu itibariyle 23,5 milyar Dolar’a yükselmiştir. Sahraaltı Afrika (SAA) ülkeleriyle ise 2002 yılında yaklaşık 1 milyar Dolar olan ticaret hacmi 2018 yılında 7,43 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye, başta Türkiye Sağlık Bakanlığı, Kızılay Genel Müdürlüğü ve TİKA ile sivil toplum kuruluşları olmak üzere, Afrika kıtasının hemen her noktasında Afrika halklarıyla dayanışma içerisinde insani ve kalkınma yardımı faaliyetlerini sürdürmektedir. TİKA halihazırda 22 Program Koordinasyon Ofisiyle Afrika genelinde faaliyet göstermektedir.

Bununla birlikte, Türkiye, Afrika ülkeleriyle ulaşım olanaklarını geliştirmek, iş adamlarının karşılıklı olarak birbirleriyle temaslarını kolaylaştırmak, Türkiye’nin Afrika halklarının dünyaya ulaşımında bir kavşak noktası olmasını temin etmek ve halklar arasındaki bağlantıların güçlendirilmesini sağlamak amacıyla Afrika Bölgesinde yer alan 18 ülkede canlı yayın hizmeti veren Natural TV adlı Afrika’nın ilk ve tek Türk televizyon kanalını desteklemektedir.

Bu çerçevede, Türkiye’nin Sahra altı Afrika (SAA) ülkeleriyle ilişkilerimizde son yıllarda pek çok alanda önemli mesafe kat edilmiştir. 1998 yılında başlayan ve çok boyutlu olan Afrika’ya Açılım Politikası süreci kapsamında bölge ülkeleriyle başta siyasi ilişkiler olmak üzere ticaret, yatırımlar, kültürel projeler, güvenlik ve askeri iş birliği ve kalkınma projeleri gibi birçok alanda hızlı ilerleme sağlanmıştır. Başarıyla tamamlanan Afrika’ya Açılım Politikamız yerini 2013 yılı itibariyle Afrika Ortaklık Politikasına bırakmıştır.

Türkiye’nin Afrika kıtasıyla olan ilişkilerinin güçlendirilmesini teminen tüm Afrika ülkelerinde temsilciliklerimizin açılmasına önem verilmektedir. Afrika’da 2002 yılında Türkiye’nin sadece 12 büyükelçiliği bulunmaktaydı. 2019 yılı sonu itibariyle ise bu sayı 42’ye yükselmiştir.

Afrika’da tüketici ve sermaye mallarına talep son yıllarda istikrarlı bir şekilde arttığı için Afrika, dünya çapında ihracata yönelik şirketler ve üreticiler için cazip bir pazar olarak ortaya çıkmıştır. Birçok Afrikalı şirkette harcanabilir geliri olan varlıklı bir orta sınıfın ortaya çıkması, Afrika’ya olan ticaretin artmasına büyük ölçüde katkıda bulunmuştur.

Binek araç endüstrisi, hızla büyüyen bu kıtada sayısız kazançlı fırsatlar ortaya çıkarmıştır. Bu sektörde görülen büyüme, yan sektörlerde de büyümenin önünü açmıştır. Yüksek ekonomik büyüme ve kentleşme oranı, gelir düzeylerinde müteakip bir artışa yol açmıştır. Bu, giderek daha fazla insanın düşük gelirli durumdan ve yukarı doğru hareket eden orta sınıfa geçtikçe hem kişisel hem de ticari amaçlar için araç satın alabileceğini göstermektedir.

Moda ve tekstil endüstrisi, Afrika’ya ihracat için yeni bir patlama fırsatı sunuyor. Yeni ithal giysiler bir statü sembolü olarak popülerlik kazanmıştır ve kıtanın zenginliğinin rezervidir. Çin gibi ülkeler, yüksek sanayileşme seviyelerinden ve üretim sürecinde ucuz işgücü mevcudiyetinden yararlanarak genel nüfus için daha ucuz giyim seçenekleri sunmaktadır.

Grafik 1: Natural TV’nin Yayın Yaptığı Ülkelerin İthalatının Değişimi (Yıllık, x Milyon $)

Bir başka önemli husus ise Afrika’da medikal ilaçlara olan ihtiyaçtır. Dünya her zaman daha ucuz fiyatlara ilaç aramaktadır ve Afrika bu kuralın bir istisnası değildir. Sağlık konusu, Afrikalılar için endişe kaynağıdır. İlaç ve medikal eşyaları ucuz ithal etmeyi hedeflemektedirler. Dahası, Afrika’da büyük bir ilaç üreticisi bulunmadığından talep ve tedarik zincirinde büyük bir boşluk oluşmuştur. Farmasötik ürünler Hindistan’ın Afrika’ya yönelik ihracatının büyük bir parçasını oluşturmaktadır. Bunun nedeni büyük ihtiyacın Hindistan’ın jenerik ilaç için dünyanın en büyük üretim merkezlerinden biri olarak ortaya çıkmasıdır. Afrika kıtasında yer alan ülkeler Hindistan’dan 17 milyar Doların üzerinde ilaç ithal etmektedirler.

Afrika’da büyük ölçüde keşfedilmemiş bir başka ihracat fırsatı da IT ürünlerinin satışıdır. Bu, büyük ölçüde, kıta genelinde beklemeye devam eden bir bilgisayarlaşma eğiliminin sonucudur. Afrika’da birkaç BT ekipmanı üreticisi olmasına rağmen, piyasadaki talep seviyesine ayak uyduramamaktadır ve sonuç olarak çoğu tüccar bu ürünleri ithal etmek durumundadır. Bilgisayar ithalatı Afrika, dünya çapında BT ürünleri için pazardaki en yüksek büyüme oranlarından birine sahiptir. Sonuç olarak, çok uluslu üreticiler çabalarını piyasaya yoğunlaştırarak özellikle Afrika pazarını hedefleyen büyük miktarlarda ürünler üretmektedir.

Afrika bir zamanlar diğer ülkelere tarım ürünlerinin önemli bir ihracatçısı olsa da sürekli genişleyen nüfus, zayıf altyapı, yerel tarım endüstrilerinin yanlış yönetimi ve orta sınıfın ortaya çıkışı gibi şeylerden dolayı Afrika, şu anda gıda ithalatı ihtiyacı diğer kıtalara göre yüksek bir paya sahiptir.

Orta sınıfın büyümeye devam etmesi beklenirken, Afrika gıda ithalat pazarı bir süre büyümeye devam etmek zorunda kalıyor, çünkü tarım sektöründe çalışacak insan sıkıntısı var.

Her zaman olduğu gibi, Nijerya ve Güney Afrika bölgenin en büyük ithalatçılarında başı çekiyor ve Angola ile birlikte kıtaya yapılan ithalatın neredeyse yarısını oluşturuyor.

Afrika, çoğu mühendislik ürününün üretimi için gerekli olan güçlü ve çeşitlendirilmiş tabandan yoksundur. Bunlar, diğer ürünlerin üretimi için gerekli olan tüm malzemeleri ifade eder. Çin ve Hindistan gibi güçlü imalat ülkeleri, bu ürünlerin temelini oluşturmaktadır ve Afrika’nın en büyük ihracatçıları haline gelmelerini sağlamıştır.

Afrika pazarındaki kimyasallara olan talep arz kapasitesini fazlasıyla aşmaktadır. Mevcut sanayi büyüme oranı ve büyüyen nüfusu nedeniyle ürünlere yönelik genel talep, bu ürünlerin ithalatını gerektirmektedir.

Tarım sektörü, Afrika ekonomisinin ürünlere büyük ihtiyaç duyduğu alanlardan biridir. Organik kimyasalları her zamankinden daha fazla kullanan modern tarım yöntemlerinin kullanımında artış eğilimi vardır. Kozmetik endüstrisi de hızla büyümektedir ve sabun, kolonya, makyaj ve çeşitli banyo malzemeleri üretmek için hammaddeye artan ihtiyaç oluşmuştur.