26 Haziran 2020 tarihinde DEİK Türkiye – Kuzey Makedonya İş Konseyi’nin düzenlediği “DEİK Balkan Talks: Kuzey Makedonya’da İş ve Yatırım Fırsatları” adlı webinara katılarak birbirinden kıymetli bilgiler edinme şansını yakaladım. Bu yazımı bilhassa Kuzey Makedonya’da yatırım yapmayı düşünen iş insanlarımız ve ülkenin diğer Balkan ülkelerine kıyasla durumunu öğrenmek isteyenler için Türkiye ile arasındaki defakto anlaşmalar ve yakın gelecekte bu ikilinin iş birliği yapabileceği potansiyel alanlardan bahsediyorum.

İki ülke arasında bugüne değin süregelmiş çalışmalar, K. Makedonya hakkında pratik bilgiler ve yükselmesi beklenen sektörlere geçmeden önce, tüm dünyanın pençesinde olduğu bu hassas zamanlarda bu denli bilgilendirici ve verimli bir toplantı gerçekleşmesini mümkün kılan DEİK’e teşekkürü borç bilirim. Şu anda K. Makedonya hükümetindeki tek Türk asıllı devlet adamı olan Dış Yatırımlardan Sorumlu Devlet Bakanı Sayın Dr. Elvin Hasan’a, DEİK Başkanı Sayın Nail Olpak’a, T.C. Üsküp Büyükelçiliği Ticaret Başmüşaviri Sayın Oğuzhan Berber’e ve son olarak Halk Bank A.D. Skopje İcra Kurulu Başkanı Sayın Dr. Bilal Sucubaşı’na tek tek teşekkür etmek isterim.

Yazıya pratik demografik bilgiler içeren bir tabloyla başlamak yararlı olabilir.

Yunanistan ile yaşanmakta olan isim krizinin Haziran 2018’te çözülmesiyle ülkenin adı Kuzey Makedonya olarak değişmiş ve ülkenin uluslararası ittifaklarla temasları önündeki en büyük engellerden biri kalkmıştır. Yaşanan bu gelişmeden sonra K. Makedonya, NATO’nun 30. Müttefik devleti olmuş ve Arnavutluk ile beraber Avrupa Birliği’ne tam üyelik müzakerelerine başlamıştır. Pandemi şartlarına rağmen ülke, müzakerelerin sonbaharda başlayacağı yönünde AB’den söz almıştır. Tahmin edilebileceği üzere bu gelişmelerin ülkeye ekonomik büyüme, dış ticaret, doğrudan yabancı yatırımlar, iş yapma kolaylığı ve çeşitli kültürel konularda artılarının olması beklenmektedir.

Yugoslavya zamanından kalan sosyalist düşünce yapısının bir yansıması olarak ülkede girişimcilik ve serbest pazarların zamanında yeteri kadar gelişememesinden dolayı K. Makedonya’nın şu an hemen hemen her sektörde yatırımlara ve iş birliklerine ihtiyacı olduğunu söylememiz yanlış olmaz. Özellikle ülkemizin ciddi bir iş yapma kabiliyeti ve deneyime sahip olduğu inşaat, altyapı, enerji, turizm ve sağlık sektörlerinde yatırım yapacak şirketlerin yakın gelecekte ciddi ivmeler kazanabileceği öngörülüyor. Şu anki ikili ticarete kabaca baktığımızda Türkiye’nin lehinde 520 milyon dolarlık bir ticaret hacmine rastlıyoruz. Aramızdaki kültürel bağlar, serbest ticaret anlaşmamız, iki milletin birbiriyle kolay anlaşabilmesi, coğrafi yakınlık ve alakalı diğer unsurlar göz önünde bulundurulduğunda maalesef bu hacmin pek doyurucu olmadığı anlaşılmaktadır ve Sayın Cumhurbaşkanımız da konunun yakından takipçisi olup iki ülke için 1 milyar dolarlık bir hedef koymuştur.

K. Makedonya’nın birçok ülke ile Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır ve ülke Dünya Bankası’nın 2019 İş Rapor’una göre ‘İş Yapma Kolaylığı’ bakımından 10. sırada yerini almıştır.

SAA: Stabilization and Association Agreement (İstikrar ve Ortaklık Anlaşması), AB üye ülkeler ile

EFTA: İsviçre, Norveç, İzlanda ve Lihtenştayn ile

CEFTA: Kuzey Makedonya, Arnavutluk, Moldova, Sırbistan, Karadağ, Bosna Hersek ve Kosova ile

İkili Serbest Ticaret Anlaşmaları: Türkiye ve Ukrayna ile imzalanmıştır.Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi: Yunanistan, Büyük Britanya, Özbekistan, Danimarka,

Umman, Slovakya ve Kuveyt ile müzakereler sürmektedir.

K. Makedonya aynı zamanda Yatırım Koruma Anlaşmaları’na da sahiptir ve tüm bunlar göz önüne alındığında K. Makedonya’ya yatırım yapmakla esasında 650 milyondan fazla tüketiciye ücretsiz gümrük erişimi fırsatını yakaladığımızı söyleyebiliriz. STA’ların ana hedefleri karşılıklı ticaret hedeflerini arttırıp ülkelere kolaylık ve hız kazandırmaktır. K. Makedonya ve Türkiye arasında yakın gelecekte çözülmesi beklenen lakin şu an STA’ya dahil olmayan tarım ürünlerinin de anlaşma içerisine girmesi için temaslar sürmektedir ve tarım ürünleri de bu iki ülke arasındaki anlaşmaya dahil olunca ticaret hacminin daha da artacağı düşünülmektedir.

K. Makedonya devamlı şekilde hem İş Kanunlarını hem de yatırımcılara verdikleri teşvik yasalarını güncelleyip iyileştirmeye çalışmaktadır. Ülke, yabancılar için gayrimenkul ve arazi satın alma özgürlüğü sunmaktadır ve inşaat izinleri için prosedürleri basitleştirmektedir. Kamu kurumlarında dijitalleşmeye önem vererek ve kadastro reformları yaparak emlakta dijital kadastro kapsamını %99’a çıkartmışlardır. Bunlar ve yazının devamında bahsetmeyi sürdüreceğim avantajlar ve kolaylıklarından dolayı kendisine Dünya Bankası’nın ‘İş Yapma Kolaylığı’ sıralamasında haklı bir şekilde 10. sırayı edinmiştir.

Ülkedeki mevcut dış ticaret bağlamı, potansiyeli yüksek yatırım alanları, teknoloji geliştirme bölgeleri ve vergi muafiyetlerine geçmeden önce ülkenin ekonomik göstergeleri ve çevre ülkelerle kıyasları hakkında birkaç pratik bilgi vermek istiyorum.

• K. Makedonya oldukça düşük enflasyon oranlarına sahip istikrarlı bir yapıya sahiptir. Aynı zamanda 2020 – 2022 döneminde de enflasyon oranlarının düşük ve istikrarlı olması beklenmektedir. 2020 yılı için %1,5; 2021 ve 2022 yılları içinse %2 olması beklenmektedir.

• Kişisel Gelir Vergisi bakımından çevre ülkelere göre oldukça düşük vergi oranlarına sahiptir.

• Kurumlar Gelir Vergisine göre de keza çevre ülkelere kıyasla oldukça avantajlı durumda olduğu söylenebilir.

• Genel KDV Oranları hakkında da bilgi vermek gerekirse:

• Ülkede 2019 yılı aylık ortalama brüt maaş 580 euro, net maaş 399 euro, asgari brüt maaş ise 291 euro’dur. Ocak 2019 itibarıyla da işsizlik oranı %17,8 olarak hesaplanmıştır.

Ülkede 11 adet TSGB bulunmaktadır. Bunlara ek olarak yeni yatırım kanunları ile beraber teşviklerin bölgeler dışında da alınması söz konusudur.

Bunlarla beraber;

• TSGB arsayı 99 yıllığına uzun vadeli kiralama olanağı
• Kamu Hizmet Vergisi muafiyeti
• Doğalgaz, su ve kanalizasyon şebekesine ücretsiz bağlantı
• Yatırım maliyetlerinin %10 iadesi
• İthal ekipman ve inşaat malzemelerinde Gümrük Vergisi ve KDV yok
• Son olarak tüm bu teşvikler AB düzenlemeleri ile uyumludur

• Toplamda 15 banka mevcut.
• Bu bankaların %75,4’ü yabancı sermayeli bankalardan oluşmaktadır.
• Toplam aktif büyüklük 8,78 milyar Euro, toplam krediler ise 5,55 milyar Euro’dur.
• Müşteri mevduatı toplam kredileri karşılayacak oranda 6,67 milyar Euro civarındadır. Bankaların toplam öz kaynakları 980 milyon Euro civarında ve sermaye yeterlilik oranı ise %16,3’tür.

Halk Bankası şu anda K. Makedonya’da 4.sırada ve ülkenin merkez bankasında sistematik öneme sahip bir konumdadır. Bununla beraber, potansiyel yatırımcılarla kredi görüşmelerinde firmaların Türkiye’deki bilançoları ve yatırımlarını da inceleyip buna göre hareket etmektedir. Gelen yatırımcılara Türkiye’deki kalite ve rahatlıkta bir hizmet sunduklarını ve bunu başarabilmekten gurur duyduklarını belirtmekteler.

K. Makedonya’nın ithalatına bakıldığında, Türkiye en çok ithalat yaptığı 6. ve 8. ülkeler arasında olmaktadır. Toplam ticaret hacmine bakıldığında ise Türkiye, K. Makedonya’nın ticari partnerleri arasında ilk 10’da, her zaman ilk 5 için mücadele etmektedir.

• Ülkenin Üsküp ve Ohri şehirlerinde bulunan iki havaalanının da işletmesi TAV grubuna aittir. ATU Duty Free ve BTA Catering de aynı zamanda faaliyet göstermektedir.
• Perakendecilik sektöründe Anadolu Grubu’na ait Ramstore.
• THY şubesi ve Pegasus Hava Yolları’nın seferleri.
• Sütaş Makedonya.
• İnşaat alanında Cevahir Holding, Elif İnşaat, Pera İnşaat, Hilton Double Tree, Stone Bridge Otel, Capitol Mall AVM, Euro Brick tuğla fabrikası, Novatek.
• Eğitim alanında Türkiye Maarif Vakfı’nın Maarif okulları ve Uluslararası Balkan Üniversitesi.
• Sağlık alanında Acıbadem Sistina, Avrupa Göz Hastanesi, Newborn Tüp Bebek Merkezi, Sante Plus Hastaneleri.
• Tekstil alanında Koton, LC Waikiki, Globay, Altınbaş, KKŞ Tekstil, Yağyemezler denim kumaş fabrikası. Aynı zamanda FLO’nun da yakın tarihlerde ülkeye giriş yapması beklenmektedir.

Kuzey Makedonya Ülke Bilgileri:

https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/avrupa/makedonya/genel-bilgiler

Bakanlığımız İhracat Destekleri:

https://kolaydestek.gov.tr/

DEİK Türkiye – Kuzey Makedonya İş Konseyi:

https://deik.org.tr/turkiye-avrupa-is-konseyleri-turkiye-kuzey-makedonya-is-konseyi?pm=28&sm=kunye

K. Makedonya – Türkiye STA, K. Makedonya’da Adım Adım Şirket Kurulumu ve Yatırım Yapmak:

https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/avrupa/makedonya/ikili-anlasmalar/serbest-ticaret-anlasmlari

Kuzey Makedonya Ekonomi Bakanlığı:

http://www.economy.gov.mk/