Serbest Bölge

28.10.2022 

Serbest Bölge

Serbest Ticaret Bölgesi Nedir?

Toplumların oluşmasının ardından rekabetin de üst seviyelere ulaştığı günümüz dünyasında her ticaret bölgesinin belirli sınırları ve kendilerine özgü kuralları bulunmaktadır.

Peki, yukarıdaki açıklamaya bakıldığında Serbest Ticaret Bölgesinin işlevi ve kendisi nedir?
Serbest Ticaret Bölgesi; gümrük bölgelerinin siyasi sınırlarının içerisinde yer alan, dış ticaret ve diğer gümrük çalışmaları bakımından gümrük hattının dışında kalan bölgelere verilen isimdir. İçerisinde Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalamış ülkelerin (İsrail, Makedonya, Birleşik Krallık, Güney Kore, Mısır, Gürcistan, Bosna ve Hersek vs.) bulunduğu bir ticaret alanını kapsayan bu bölge anlaşma kapsamında ticari engelleri, ithalat sınırlarını azaltmak ve en az iki ülke arasındaki hizmet ve ticareti artırmak gibi hedeflere sahiptir.

Serbest Ticaret Bölgesi her ne kadar vergi, tarife, kota gibi ticari engellerin ortadan kaldırıldığı, sınai faaliyetlerde teşvikte bulunan bir bölge olsa da bu bölgelere ürün giriş çıkışlarında belirli bir kural bulunmaktadır. Bu kural ürün giriş çıkışlarında Serbest Bölge İşlem Formu düzenlemenin zorunlu olduğunu öne sürmektedir. Sağlanan verilere bakıldığında, Serbest Ticaret Bölgesinin birçok ülkenin ticari yapısına yardımda bulunduğunu ve genel bir kalkınma imkânı sunduğunu düşünmek yanlış olmayacaktır.

Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar Nelerdir?

Serbest bölgeler sundukları imkanlarla sadece ticaret yapanlara değil aynı zamanda devletlere ve müşterilere de birçok avantaj sağlamaktadırlar. Bu avantajlar;
• Transit Ticaretin (Satın alınan bir ürünün alan kişinin gümrük sahasına girmeden başka bir ülkeye satılmasıdır.) gelişimini sağlamaktadır.
• Emlak vergisinden yüzde yüz muafiyet sağlamaktadır.
• Uluslararası ticaretin gelişimini sağlar.
• Yabancıların doğrudan yatırım yapma olanağını sağlar.
• Katma Değer Vergisi ve özel tüketim vergisinden yüzde yüz muafiyet sunmaktadır.
• Ulaşım ağlarının bir üst seviyeye ulaşmasını sağlar.
• Etkili yapısıyla ticaret hacmini artırır.
• Ülkenin ekonomisine katkıda bulunur.
• Bireylerin kurumsallaşmasında yardımcı olur.
• Gelir vergisi alınmamaktadır.
• İhracata yönlendirir.
• Damga vergilerinden yüzde yüz muafiyet sahibidir.
Şeklindedirler.

Sıralanan avantajlarıyla adeta ülkelerin ticari gelişiminde öncü rolü oynayan Serbest Ticaret Bölgesi etkisini uluslararası bir çapta göstermektedir. Böylece dünya genelinin ekonomik yapısı kalkınmakta ve yeni fırsat kapıları açılmaya devam etmektedir.

Serbest Bölgeler Hangi Amaçlarla Kurulmuştur?

Serbest Bölgeler gelişmekte olan ülkelerin başlıca ekonomik ve ticari olarak gelişmesini sağlama amacıyla kurulmuşlardır. Bunların yanı sıra aşağıda sıralanan maddeler de Serbest Bölgelerin amaçları arasındadırlar.
• Yabancıların doğrudan yatırımını artırarak dış ticareti geliştirmek.
• Ülke içerisindeki yerli üreticilerin daha pratik şekilde girdi temin etmelerini sağlamak.
• Ülke içerisinde bulunan yerli üreticilerin rekabet açısından işgüçlerine katkıda bulunmak.
• İhracat oranlarını artırmak ve böylece ihracata yönelik teşvik oluşturmak.
• Ülkeye giren döviz miktarlarını artırmak
• İhracatın gelişimi yolunda yatırım ve üretim oranlarını artırmak.
• Ekonominin gereksinimlerini etkili ve minimum maliyetle gidermek.
• Dış ticaret olanaklarını öne çıkarmak ve faydalanmak.

Serbest Bölgeler başlangıçta her ne kadar yalnızca ticaret odaklı görünseler de 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nda belirtildiği üzere; üretim teşviğinden teknoloji girişini hızlandırmaya varan birçok amaca yönelik hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetlerin amaçları doğrultusunda yakaladıkları başarı sonucunda ülkelere ekonomik ve ticari avantajlar başta olmak üzere birçok kazanç sağlamaktadırlar.

Serbest Bölgelerin Ülke Ekonomisine Katkıları

Serbest Bölgeler ülkelerin ekonomilerine katkı sağlayarak ülkelerin refah seviyelerini yükseltmelerine olanak sağlamaktadırlar. Bu katkılar belirli çerçeveler içerisinde incelenebilmektedirler. Bunlar;
• Ticaret Yaratma
• Uluslararası ticaretin gelişimini sağlama
• Ülkeye giren döviz miktarlarını artırma
şeklinde tanımlanmaktadırlar.

Ticaret yaratma, serbest ticaret alanının var olmayan farklı bir ticaret yaratılmasına verilen isimdir. Serbest ticaret bölgesi kurulumunda oldukça büyük bir öneme sahip olan ticaret yaratma, tüketimin yüksek maliyetlere sahip bir üreticiden düşük maliyetlere sahip bir üreticiye kaymasına neden olarak ticareti geliştirmektedir. Tüm bu süreçler de beraberinde ülkenin ulusal refahının yükselmesini getirmektedir.

Uluslararası ticaretin gelişimini sağlamayı açıklamanın en mantıklı yolu Serbest Ticaret Anlaşmasından (STA) geçmektedir. STA anlaşmasına imza atmış birçok ülke uluslararası ticaret gelişiminde rol oynamakta ve böylece ülkelerin ekonomisine katkı sağlamaktadır. Örneğin STA’ ya imza atan ülkelerden bazıları;
• Tunus
• Fas
• Sırbistan
• Venezuela
• Singapur
• Moldova
• Malezya
şeklindedirler.

Yukarıda görülen birçok farklı ülkenin serbest ticaretle ilgilenmesi uluslararası ekonominin iyileşmeye açık olduğunun göstergelerindendir.

Türkiye’deki Serbest Bölgeler

Türkiye’de 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu sınırları içerisinde yürütülmekte olan serbest bölgeler, temel olarak ihracat bazlı yatırım ve üretim teşviki amacıyla 1987 yılından itibaren istikrarla yürütülmektedir.

Peki, Türkiye’de bulunan serbest bölgeler nelerdir ve nerede bulunurlar?
Akdeniz kıyısında
Mersin
Antalya
Adana-Yumurtalık

Ege Bölgesinde
İzmir
Denizli

Marmara Bölgesinde
İstanbul Atatürk Havalimanı
İstanbul Endüstri ve Ticaret
İstanbul Trakya
Avrupa
Kocaeli
Tübitak-Mam Teknoloji
Bursa

Karadeniz kıyısında
Trabzon
Rize
Samsun

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde
Gaziantep

İç Anadolu Bölgesinde
Kayseri

Şeklinde listelenen serbest bölgeler, Türkiye’nin ticareti başta olmak üzere ekonomisini ve ekonomik gücünü etkilemekte ve bu etkilerine halen devam etmektedirler. Bu veriler üzerine yapılacak gözlemler ve araştırmalar sonucu Türkiye’nin serbest bölge konusunda 1987 yılından bu yana oldukça ciddi ve başarı hedefli olduğu gözlemlenmektedir.