Amortisman

Amortisman Nedir?

İşletmelerin duran varlıklarında geçen zaman içerisinde yıpranma, eskime ve aşınma yaşanması oldukça normal olan bir durumdur. Bu noktada karşımıza çıkan amortisman kavramı yıpranan malları için kullanılan bir terimdir. Amortisman ya da bir diğer ismiyle yıpranma payı, işletmelerin duran ve değerli sayılabilecek varlıklarının zaman içerisinde eskimesi, yıpranması durumlarında bu yıpranma payını ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Amortisman, bu yıpranan malların gider payı olarak gösterilmesini sağlamaktadır. Fakat bir varlığın amortisman değeri dediğimiz yıpranma payını taşıması için bazı gerekliliklere sahip olması gerekmektedir. Örneğin bir malın amortisman değeri taşıyabilmesi için söz konusu bu malın işletme tarafından bir yıldan daha fazla bir süre kullanılması gerekmektedir. Yani mallar alındıktan sonraki yıl içerisinde amortisman değeri taşımazlar ve bu yıpranma payı o yıl için kayıtlara geçmez. Malların amortize dilebilmesi kapsamında bazı yönetmelik sınıflandırmaları bulunmaktadır. Bu bağlamda 3 farklı amortisman çeşidi bulunmaktadır. Bu amortisman çeşitlerini şekildeki gibi sıralayabiliriz:
• Normal Amortisman: Normal amortisman bir diğer ismiyle de eşit tutarlı amortisman olarak bilinmektedir. Bu amortisman türünde yıpranma payı Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen orana göre hesaplanır. Bu hesaplamada söz konusu oran malın tutarına sabit şekilde eklenerek veya malın kalan ömrüne bölünerek hesaplanmaktadır.
• Azalan Bakiyeler Yöntemi: Bu amortisman yönteminde hesaplamada yıpranma payının ilk yıl malın alış değerleri baz alınır. Bunu takiben eden yıllarda ise net defter yöntemi kullanılarak hesaplamalar gerçekleştirilir.
• Fevkalade Amortisman: Bu türde ise doğal afetler öne çıkan unsurdur. Fevkalade amortisman türüne göre yangın, deprem, sel gibi olağanüstü afet durumlarında zarar gören işletmeler ilgili kuruluşlara başvurarak mallarının belirli kısımlarının amortize edilmesini isteyebilirler.

Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?

Bir duran varlığın amortisman değeri dediğimiz yıpranma değerini elde edebilmesi için belirlenen ayırma koşullarına uygun olması gerekmektedir. Amortisman ayırma koşulları şu şekilde sıralanabilir.
• İşletmenin amortize etmek istediği malın işletmede bir yıldan uzun süreli olarak kullanılabilir bir durumda olması gerekmektedir. Bir yılda uzun süredir kullanılmayan ve alış tarihi kapsamında hala o yıl içerisinde kullanılan mallar amortisman değeri kapsamında değerlendirilmemektir.
• Varlığın değerlemesinin gerçekleştirildiği günde envanter içerisinde yer alması ve kullanılabilir durumda ve uygun olması gerekmektedir.
• Amortisman tanımı gereğiyle de anlaşılacağı üzere söz konusu malın yıpranma, eskime, deforme olma ve değer kaybetme gibi olaylar yaşaması gerekmektedir. Bu şekillerde olmayan ve yıpranmayan eşyalar için amortisman söz konusu değildir.
• Amortize edilecek olan malın o yıl için belirlenen amortize sınırını geçmesi gerekmektedir. Amortize sınırı her yıl belirlenen ve hangi malların amortize edilip edilmeyeceğinin sınırını belirten bir orandan oluşmaktadır. 2022 yılı için amortize edilmesi talep edilen bir mal en az 2.000 TL değerinde olmak zorundadır.

Amortisman Nasıl Hesaplanır?

Amortisman hesaplamaları belirlenen şekildeki amortisman türüne göre değişim gösterebilmektedir. Söz konusu aynı varlığın, farklı amortisman türüne göre hesaplanmasının sonuçları da değişiklik göstermektedir. Buna sayısal açıdan bir örnek verebiliriz. Mesela böyle bir örnekte; %18 KDV oranı hariç olmak üzere; net değeri 3000 TL olan bir varlığın, 5 yıllık ekonomik ömrü olduğu düşünülürse bu varlığın hesaplamaları Normal ve Azalan Bakiyeler yöntemi ile hesaplanabilmektedir.

Amortisman hesaplama yöntemlerini şekildeki gibi sıralayabiliriz:
• Normal Amortisman Yöntemi için Uygulama Örneği: Bu amortisman hesaplama yönteminde belirli bir formül kullanılmaktadır. Bu formüle göre tutar/varlık hesaplaması ile birlikte bir ekonomik ömür formülü gerçekleştirilmektedir. Yani diyelim ki bir malın tutarı 5000 TL olsun, ömrüne de 10 yıl diyelim. Bu durumda 5000/10 hesaplamasıyla 500 sonucuna ulaşırız.
• Azalan Bakiyeler Yöntemi: Bu amortisman hesaplama yönteminde ise amortize edilecek mal için ilk yıl ve bu yılı takiben yıllar için farklı hesaplamalar kullanılmaktadır. Bu hesaplamalar için şekildeki bilgileri kullanabilirsiniz:
İlk yıl amortismanı (yıllık) = Sabit kıymet alım bedeli x Amortisman oranı x2
İlk yıl amortismanı (aylık) = (Sabit kıymet alım bedeli x Amortisman oranı x2)/12
İlk yıl amortismanı (3 aylık) = (Sabit kıymet alım bedeli x Amortisman oranı x2)/4
İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (yıllık) = Net defter değeri x Amortisman oranı x2
İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (aylık) = (Net defter değeri x Amortisman oranı x2)/12
İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (yıllık) = (Net defter değeri x Amortisman oranı x2)/4
Bu hesaplama yöntemi için de söz konusu malın değerini 3000, malın ömrünü de 5 yıl baz alalım. Bu bilgilere göre hesaplama şekildeki gibi yapılır:
İlk Yıl: (3000/5) x 2 = 1200 TL
İkinci Yıl: (3000 – 1200)/5 x 2= (1800/5) x 2 = 720 TL
Üçüncü Yıl: (1800 – 720)/5 x 2= (1080/5) x 2 =432 TL olarak hesaplanmaktadır.

Amortisman Sınırı Nedir?

2022 yılı için amortisman ve demirbaş sınırı 2 bin TL olarak belirlenmiştir. Demirbaş denilen şey, İşletmedeki faaliyetler için gerekli olan, kişinin ya da yerin üstüne kayıtlı bulunan, kaybedilmemesi ve bir çalışandan diğerine devredilmesi gereken eşya ve mallar olarak açıklanabilir. Amortisman sınırı KDV hariç tutarlar baz alınarak uygulanacaktır. Demirbaş ve amortisman sınırına ilişkin olan bu belirlenen tutarın aynı zamanda Fatura Kesme Sınırı olarak da dikkate alınması gerektiği en önemli hususlardan biridir. 2022 yılı başı itibariyle KDV hariç 2.000 TL’nin altındaki demirbaş alışları direkt olarak gider olarak kaydedilebilecektir. Bu tutar aynı zamanda amortisman sınırı olarak da geçmektedir.

Amortisman Nelere Uygulanır?

Her mala amortize yapılması söz konusu olan bir durum değildir, ilgili eşya için amortisman hesaplamasının yapılabilmesi için ilgili malların Vergi Usul Kanunu 269 sayılı maddesindeki amortize edilebilecek mallar listesinde eşyanın yer alması gerekmektedir. Aslına bakılırsa birçok mala amortize yapılabilmektedir. Örnek olarak gayrimenkul, gemi, diğer taşıtlar ve tesisat makinelerini gösterebiliriz. Amortisman yapılabilen bir başka konu ise demirbaş mallar, telif hakları ve sinema filmleri gibi herhangi bir somut eşya veya araç olmayan şeylerdir. Bunun yanı sıra birçok inşaat eşyası, kimyasal araçlar, madenler (demir, çelik, vs.), basit veya karmaşık makineler gibi farklı türdeki mallar amortize edilebilmektedir.

Amortisman Tablosu Nasıl Hazırlanır?

Amortisman tablosu hakkında konuşmadan önce bu bahsedilen tablonun ne olduğunu açıklamamız gerekmektedir. Amortisman tablosu bir işletme bünyesine sahip olduğu mal ve eşyaların farklı türdeki formüllerle hesaplanmış olan amortisman değerlerini, tutarlarını ve genel bilgilerini içeren bir tür tablodur. Malların amortize edilme kapsamında doğru ve detaylıca kaydedilebilmesi için amortisman tabloları büyük önem taşımaktadır. İşletmeler mallarının amortisman tutarlarını hesapladıktan sonra ilgili amortisman tablosunu kolay ve zahmetsiz bir şekilde oluşturabilmektedir. Amortisman tablosu bir gider kaydı olması açısından da önemlidir. Ayrıca bu tablo şirketin tüm amortize değerlerini bir çatı altında topluca görebilmesine de olanak sağlar.