Bordro

Bordro Nedir?

Bordro, işverenin işçiye her ay düzenli şekilde yaptığı iş karşılığında ödediği ücreti, bütün vergi ve kesintileri ile birlikte detaylıca gösteren ve işçinin çalıştığı süre boyunca periyodik olarak düzenlenen belgeye verilen isimdir. Bir başka ifadeyle, bir hesabın detaylarını gösterebilmek için hazırlanan cetveldir. Bordrolar; ücret bordroları ve maaş bordroları olarak iki ana başlıkta incelemelerine rağmen kişilerin durumu ve işin niteliğine göre de adlandırılabilme imkanı bulunmaktadır.

Bordro, işverenin işçiye ödemesi gereken ücret borcunu ödediğini kanıtladığı için hem işveren hem de işçiyi güvence altına alan bir kaynak olarak bilinir. Dolayısıyla insan kaynakları veya muhasebe departmanı tarafından hak ediş tahakkukları ile özel ve yasal kesintilerde uygulanan işlemlerin hatasız düzenlenmesi ve detaylı olarak hazırlanması gerekmektedir.

Bordro her ay işveren tarafından düzenlenir, işçiye imzalatılır ve bir nüshası işçide kalacak şekilde teslim edilir. Bordrolarda; sigorta kesintileri, vergi kesintileri, avanslar, mesai saatleri, tutarları detaylı bir şekilde hazırlanır. Resmi evrak niteliği taşıyan özellikli bir belge olduğu için şartlara uygun düzenlenmesi oldukça önemli bir detaydır.

Bordro Nasıl Düzenlenir?

● Maaş bordrosunun hazırlanması için şu bilgiler eklenmelidir:
● Maaş bordrosunun oluşturulduğu tam tarihin bilgisi
● İşyerinin sicil numarası
● Çalışana ait bazı bilgiler; ad, soyad, aldığı maaş miktarı ve türü, SGK sicil numarası, unvanı, çalışma şekli ve tarihleri, varsa ekstra mesaiye ait tarih ve ücret detayları
● Eğer alabilme imkanı bulunuyorsa çocuk yardımı ve sağlık sigortası gibi ek ödeme ve uygulamalar
● Eğer uygulanıyorsa sağlık kesintisi ve vakıf aidatı gib bazı şahsi kesintiler
● Uygulanması zorunlu halde bulunan yasal kesintiler; gelir vergisi, damga vergisi, işsizlik sigortası işçi payı ve SGK işçi payı, vergilere ait matrahlar
● Çalışanın imzası

Bu bilgiler eksiksiz ve doğru bir şekilde dosyaya eklenmesi sağlanarak maaş bordrosu hazırlayabilme imkanı bulunmaktadır. Bununla beraber maaş bordrosunda bulunması gereken bilgiler İş Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Vergi Usul Kanunu’na göre bazı değişiklikler gösterebilir.

Bordrolarda Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar:
Maaş bordrosu düzenlemek yasal olarak zorunlu olarak belirlenmiştir. Aksi takdirde idari ve hukuki para cezası uygulaması bulunur. Şu hususlara dikkat edilerek yasalara uygun bir maaş bordrosu hazırlnabilir:
● Bütün bilgilerin eksiksiz ve doğru bir şekilde düzenlenmiş olması
● Maaş bordrosunun çalışana kesinlikle ibraz edilmesi ve imzalattırılması
● İşverenin imzasının bulunması
Belirli aralıklarla SGK tarafından yapılan denetimlerde maaş bordrolarının geçerliliği durumu sorgulanır. Süreçte uygunsuz bulunan maaş bordrosu işlemeleri idari ve hukuki olarak cezalandırılır.

İşveren Bordro Vermek Zorunda Mıdır?

İşverenin işçiye maaş bordrosu düzenlemesi ve bunu işçiye vermesi konusunda zorunlu herhangi bir yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu yükümlülüğün temel hedefi işverenin yönetim yetkisinin sınırlamasında objektif iyiniyet kurallarına uygun şekilde davranması isteğine dayanmaktadır.

Nitekim işçi çalıştığı aya ilişkin hak edişlerinin çalışmasına ve hakkına uygun bulunup bulunmadığını anlamasında maaş bordrosu büyük ölçüde rol oynar. Şeffaf bir hizmet ilişkisi temini için maaş bordrosu / ücret pusulası düzenlenmesi oldukça önemli olduğu gibi bu belgelerin işçiye bildirilmesi de en az bunun kadar önem taşımaktadır. Aksi halde duyduğu güvenin sarsılmasına neden olunacaktır.

İşverenin maaş bordrosu düzenlemesi ve işçiye bordro verilmesi kanunen emredici hükümlerle çerçevesinde zorunlu bir şekilde tutulmuştur.

Bordroda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Nelerdir?

İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı tüm ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir. İmzalı veya işyerinin özel işaretini bulunduran bir pusula vermek zorundadır. Bu pusulada ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı olarak belirtilerek düzenlenmesi gerekir.

Yasanın ücret hesap pusulası olarak tanımladığı bu belgenin uygulamadaki adı ise bordrodur. Bahsi geçen bu belge işçi tarafından imzalanırken içeriğinin doğru kalemlerle doldurulduğuna önemli ölçüde dikkat edilmelidir. İşverence işçiye imzalatılan bu belge, iş yeri kayıtlarına geçmekte ve herhangi bir anlaşmazlıkta ve yargı sürecinde önemli bir delil bir delil olarak karşımıza çıkmaktadır. İşçinin imzasını barındıran bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu durumdan dolayı bu belgede gerçeğe aykırı bilgilerin bulunması durumunda, işçinin bu belgeyi imzalamaktan kesinlikle kaçınması gerekmektedir. İmzalatılmakta ısrar ediliyorsa mutlaka çekince konulması gerekmektedir. Ancak uygulamada bu durum pek mümkün olmamakta işçi işverence önüne konulan bordroları imzalamak durumunda kalmaktadır.

Gerçek ücret, işçilik alacaklarının tahsili amacı doğrultusunda açılan bir iş davasında başka belgelerle (banka kayıtları, ödeme makbuzları), emsal ücret araştırması ve tanıkla ispat olabilmektedir. Ancak bordro karşısında yukarıda bahsedilen delil niteliğindeki belgelerin ve tanıkların bulunmaması karşısında işçinin aldığı gerçek ücreti ispatı zor duruma gelmektedir.

Ancak fazla mesai ücret alacağı konusunda önemli sorunlar bulunmaktadır. Zira eski deyimle herhangi ihtirazi kayıt, çekince konulmadan imzalanan bu bordroların aksini işçi ispatlamak durumundadır. Yani işçi herhangi bir çekince koymadan ücret bordrosunu imzalamış ise; daha fazla mesai alacağı olduğunu ya da gerçekte belgeyi imzalamasına rağmen fazla mesai ücretini almadığını ispatlamak durumda kalmaktadır. Yargıtay kararlarına göre de; Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlü hale gelmiştir. Ücret bordrolarına ilişkin kurallar burada da geçerli durumdadır. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayımı bulunur. İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği belli oluyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün bulunmamaktadır. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının olması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille açıklanabilir. Bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda, işçinin bordroda gösterilenden daha fazla çalışmayı yazılı belge ile kanıtlaması gerekmektedir. Aksi halde imzaladığı belgenin içeriğine göre yargısal süreç devam edecektir. Bu tip hak kayıplarına maruz kalmamak için fazla mesai ücreti ödenmeyen, eksik ödenen veya daha fazla mesai yaptığı halde mesai saatleri eksik gösterilen işçi; “fazla mesai hakkım saklı kalmak üzere” kaydını düşerek bordroyu düzenleyip imzalamalıdır. Buna karşılık gerçek ücreti, bordrodan daha fazla ise yine bordroyu imzalamamalı ya da yukarıda belirtildiği gibi kayıt düşerek imzalamasını yapmalıdır.

Bu durumların yanında, işçiye bordro imzalatılmadığı takdirde, fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda ihtirazi kayıt ileri sürülmemiş olması, ödenenin üzerinde fazla çalışma yapıldığının yazılı delille belirtilip ispatlanması gerektiği sonucunu ortaya çıkarmaktadır.

Yasanın, işverenin işçiye vermesini zorunlu kıldığı ücret hesap pusulası (bordro) yukarıda anlatıldığı üzere gerçek ücret alacağı, fazla çalışma ücreti gibi hakların ispatı açısından oldukça önemli olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira iş davasının konusu olan kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, genel ve hafta tatili ücreti, bayram ve pazar yevmiyesi; hep belirlenecek olan gerçek ücret üstünden hesaplanacaktır. Bu nedenle gerçek bilgileri barındırmayan ücret hesap pusulası (bordro), işçi açısından pek çok hak kayıplarına neden olabilecektir. Bu nedenle işçilerin bu belgeleri imzalarken, belge içeriğini titizlikle incelemeli; imzalamaktan kaçınmalıdır. İmzalamak zorunda kalırlarsa da mutlaka çekince kaydı koyarak imzalamalıdır. Bu konuda işverenle çıkan anlaşmazlıklarda, iş davaları konusunda uzman bir avukattan kesinlikle yardım almalıdırlar.

Ücret Bordrosunda Bulunması Gereken Unsurlar

İşletmelerin maaş bordrosu çıkarma konusunda özellikle bazı hususlara dikkat etmesi gerekiyor. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 102. maddesine göre belgelerden biri eksik bulunduğu zaman bordro geçersiz olarak sayılıyor ve işveren aylık asgari ücret tutarının yarısı kadar cezaya tabi tutuluyor. 4857 sayılı İş Kanunu 37. maddesi maaş bordrosunun imzalı bir kopyasını işçiyle paylaşmayı da zorunlu hale getiriyor. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre maaş bordrosunda şu bilgilerin yer alması gerekiyor:
● Çalışanın adı ve soyadı
● Bordronun ödeme zamanı ve dönemi
● Hafta tatili, fazla mesai gibi olan asıl ücrete yapılan eklemeler
● Avans mahsubu, vergi, sigorta primi, icra ve nafaka gibi zorunlu kesintiler
● Ücret ödeme günü
● İşverenin imzası

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu dahilinde maaş bordrosunda şu bilgilerin bulunması özellikle gerekiyor:
● İşyeri sicil numarası
● Bordronun düzenlendiği ayın belirtilmesi
● Sigortalının adı, soyadı ve sosyal güvenlik sicil numarası belirtilmesi
● Ücret ödenen toplam gün sayısı belirtilmesi
● Sigortalının ücreti
● Ödenen ücret tutarı
● Ücretin alındığına dair olan sigortalının imzası

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre maaş bordrosunda şu bilgilerin bulunması gerekiyor:
● Hizmet erbabının adı ve soyadı, imzası yada mührü
● Vergi karnesinin tarih ve numarası
● Birim ücreti (parça başı, saatlik, günlük, haftalık ya da aylık)
● Çalışma süresi
● Vergi tutarı

Bordro hazırlarken yıllık izinlerin tamamının detaylı şekilde gösterilmesi, ödeme türünün detaylandırılması, mesai saatleri alanlarının eksiksiz doldurulması, AGİ dahil gelir vergisinin gösterilmesi ve teknolojiden yararlanılması gerekiyor. Maaş bordrosu hazırlanırken işverenden SSK primi işveren payı ve işsizlik sigortası işveren payı gibi bazı kesintiler yapılıyor. SSK Primi işveren payı brüt ücret ile %15,5 (%5 indirim teşviki ile) oranının çarpma işlemiyle hesaplanması şekliyle bulunuyor. İşsizlik sigortası işveren payı ise brüt ücretin %2 oranının çarpma işlemiyle hesaplanmasıyla bulunuyor. İşçiden yapılacak olan kesintiler ise şu şekildedir:
● SGK primi işçinin payı yani, Brüt ücret x %14
● İşsizlik sigortası işçinin payı yani, Brüt ücret x %1
● Gelir vergisinin matrahı = Brüt ücret – (SSK işçi payı + işsizlik sigorta işçi payı)
● Gelir vergisi miktarı = Gelir vergisi matrahı x %15
● Damga vergisi miktarı = Brüt ücret x 0,00759
● Asgari Geçim İndirimi (AGİ) yıllık tutarı = [(Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı x A.G.İ. Oranı) x %15] /12 (Çalışan asgari ücretli ise)
● Kesintilerin toplamı = SGK İşçi payı + SGK işsizlik sigortası işçi payı + Gelir vergisi + Damga vergisi
● Net ücret = Brüt ücret – Kesintiler toplamı

Bordro Nasıl Hesaplanır?

Maaş bordrosu hesaplaması genellikle karıştırılır veya yanlış şekilde bilinir. Maaş bordrosu hesaplaması, işçi ve işverenden yapılacak olan kesintileri kapsamaktadır.

Aşağıda işçi ve işverenden yapılacak olan kesinti unsurları ve miktarları sıralanmaktadır:
İşçiden yapılacak olan kesintiler şu şekildedir;
● SSK primi işçinin payı = Brüt ücret x %14
● İşsizlik sigortası işçinin payı = Brüt ücret x %1
● Gelir vergisinin matrahı = Brüt ücret – (SSK işçi payı + işsizlik sigorta işçi payı)
● Gelir vergisi miktarı = Gelir vergisi matrahı x %15
● Damga vergisi miktarı = Brüt ücret x 0,00759
● Kesintilerin toplamı = İşçi payı + işsizlik sigortası işçi payı + Gelir vergisi + Damga vergisi
● Net ücret = Brüt ücret – Kesintiler toplamı

İşverenden yapılacak olan kesintiler ise şu şekildedir;
● SSK Primi işveren payı = Brüt ücret x %15,5 (%5 indirim teşviki ile)
● İşsizlik sigortası işveren payı= Brüt ücret x %

Brütten Nete Bordro Hesaplama

Brüt maaş, işveren tarafından işçiye verilen toplam maaş anlamına gelmektedir. İşçiye maaş ulaşana kadar çeşitli şekilde vergiler ve ödemeler kesilir. Vergi oranlarının düşüldüğü, kesintilerin yapıldığı maaşa ise net maaş ismi verilir. İşçinin eline geçen ödeme net maaş niteliğinde olan bir ödemedir. 8.000 TL maaş alan bir işçi için brütten nete bordro hesaplaması şu şekilde sağlanır:
● Brüt maaş tutarından gelir vergisi, SGK primi, damga vergisi ve işsizlik vergisi gibi miktarlar çıkarılır. Böylece brüt maaş net maaşa, işçinin eline geçecek olan maşa dönüştürülür.
8.000 – SGK Primi (1120 TL) – İşsizlik vergisi (80 TL) – Gelir vergisi (1020 TL) – Damga vergisi (60,72 TL) = 5.719,28 TL (Net maaş)

Netten Brüte Bordro Hesaplama

● Net maaş tutarına gelir vergisi, SGK primi, işsizlik vergisi ve damga vergisi oranları ilave edilir ve net maaş brüt maaşa çevrilir.
5.719,28 + SGK Primi (1120 TL) + İşsizlik vergisi (80 TL) + Gelir vergisi (1020 TL) + Damga vergisi (60,72 TL) bu şekilde, 8.000 TL(Brüt maaş) belirlenir.