Fazla Çalışma ( Mesai ) Ücreti
Mesai Nedir?
Fazla çalışma (mesai), iş yasası kapsamında haftalık 45 saatlik olan süreyi aşan çalışmalardır. Bir işyerinde kanunda belirtilen haftalık çalışma süresinin üstünde çalışma yapıldığında, bu çalışma fazla mesai ya da diğer adı ile fazla çalışma ücreti olarak isimlendirilir. Bir işçi alacağı olan fazla mesai ücreti, ülkemizde çok sıklıkla gündeme gelmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu’nda işçinin günlük ve haftalık çalışma süreleri ile ilgili olan düzenlemeler ve sınırlamalar yer almaktadır. Bu yer alan sınırlamalara rağmen bazı durumlarda işveren, normal çalışma sürelerine ek olarak bu süreçte işçiyi çalıştırmaya devam eder. Bu durumda fazla çalışma ücreti ve buna bağlanan bazı hukuki sonuçlar meydana gelmektedir.Çalışma süresi İş Kanuna İlişkin olan Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre “Çalışma süresi, işçinin çalıştığı işte geçirdiği süredir. İs Kanunun 66. maddesinin birinci fıkrasında yazılı olan süreler de çalışma süresinden savılır. Aynı Kanuna göre verilen ara dinlenmeleri ise çalışma süresinden sayılmaz.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Nasıl İspatlanır?
Fazla mesai alacağından kaynaklı dava açıldığı durumda, fazla mesai yaptığını ispat yükü davacı işçidedir. İşçi fazla mesai yaptığını bordro, işyerine giriş çıkış imzaları, ya da giriş çıkışta basılan kart, işyeri yazışmaları veya tanık ile ispat etmeli ve bunu sunmalıdır.Bordro: Ücret bordroları fazla mesainin ispatında en önemli olan yöntemdir. İşçi ay sonu maaşını aldığında işveren, işçiye bordroda imzalatır. Bu bordrolarda işçi fazla çalışma yapmış bulunursa, fazla çalışma yaptığına yönelik bilgiler de burada yer alacaktır. İşçi bordroya imza atmış ve bordronun sahte olduğuna yönelik bir iddia da bulunmuyorsa bordro kesin delil olarak kabul edilir. Fakat işçi bordroya “fazla çalışma ücretimi eksik aldım” ya da “fazla çalışma ücretimi almadım” şeklinde ihtirazi kayıt düşer ise işverenin ibraz ettiği bordrolar geçersiz sayılacaktır. İşçi bu durumda fazla çalışmasını her türlü delil ile ispatını sağlayabilir.
İşyeri kayıtları: İşçi fazla çalışma yaptığını kanıtlamak adına işyeri çıkış kaydını davanın görüldüğü mahkemeden talep edebilir. Mahkeme kayıtların getirilmesini işverenden isteyecektir. Çoğu işyeri işçilerin giriş çıkış anında imza attırmaktadır ve bu imzalar fazla mesai alacağından kaynaklı davalar için oldukça önem teşkil eder. Yine bazı işyerlerine girilip çıkıldığı takdirde çalışan personeller tarafından kart okutulmaktadır. Kartta bulunan bilgiler de delil olarak geçebilir.
Tanık: Yazılı belgeler ile fazla mesai alacağı ispat edilemediyse tanık deliline başvuru sağlanmalıdır. Tanık iş davalarında en fazla başvurulan yöntem olarak bilinir. İş davalarında hangi konularda tanığa başvurulacağı, işçi, işveren veya avukatlarınca detaylı bir şekilde araştırılmalıdır. İşçi ile kısa dönem de olsa aynı işyerinden çalışan kişi işçinin tanığı olarak dinlenebilir, fakat işçi ile aynı işyerinde çalışmayan kişinin tanıklığı mahkeme tarafından dikkate alınmayacaktır. Yargıtay’a göre işveren ile işçi tanığı arasında iş ilişkisinden kaynaklı bir dava mevcut ise, tanığın tanıklığına itibar edilmez.
Fazla Mesai Alacağında Zamanaşımı
Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 senedir. Fazla mesaiden kaynaklı davalarda da 5 senelik zamanaşımına dikkat etmek gerekir.
Fazla Mesai Alacağı ve Arabuluculuk
1 Ocak 2018 tarihi itibari ile ücret alacağından kaynaklı olan davalar için zorunlu arabuluculuk kurumu getirilmiştir. Yapılan yeni düzenleme sayesinde dava öncesinde arabuluculuğa başvuru zorunluluğu getirilmiş olup, uzlaşılamaması durumunda dava açılması gerekmektedir. Arabulucuya başvuru sağlanmadan açılan dava usulden reddedilecektir.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Normal haftalık çalışma süresi 45 saattir; fakat, işçi ile işveren arasında normal çalışma süresinin daha düşük olabileceği, yani 45 saatten daha az çalışma süresi de kararlaştırılabilir. Örnek olarak, normal çalışma süresi 40 saat kararlaştırılmışsa 40 ile 45 saat arasında geçen süre olan 5 saat, fazla çalışma süresi olarak dikkate alınır. Bu durumda haftalık 45 saat aşılmamış olsa da 40 saatin üzerindeki fazla sürelerle çalışma, saat ücretinin %25 fazlasıyla ödenir.Günlük çalışma süresi, 11 saat ile sınırlı tutulmuştur. 11 saati geçen çalışmalar, haftalık 45 saati aşmasa da, gün bazında fazla çalışma olarak sayılır. Bunun yanında işçilerin gece çalışmaları günde 7,5 saati aşamaz. Gece çalışmalarında haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati geçen gece çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenir.
Sağlık kuralları bakımından günde maksimum 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde bu süreyi aşan çalışma süreleri ve 7,5 saatten az çalışılması gereken işlerde de söz konusu günlük çalışma sürelerini aşan çalışmalar fazla çalışma konumundadır. Sözü geçen çalışmalarda haftalık 45 saat olan yasal sürenin aşılmamış olmasının önemi bulunmamaktadır. Başka bir ifadeyle bu çalışmalar haftalık değil günlük olarak hesaplanır.
Fazla çalışmaların uzun bir süre için hesaplanması ve miktarının yüksek çıkması durumunda hakkaniyet indirimi sağlanır. Genel olarak hakkaniyet indirimi %30 olacak şekilde kabul edilmektedir. Bununla birlikte fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda hakkaniyet indirimi yapılmadan hesaplama sağlanır. Hakkaniyet indirimi üzerinden davalı lehine yargılama giderlerine hükmedilemez.
Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
İşçinin fazla mesai ücreti, hafta tatili ücreti ve ulusal bayram ve genel tatil ücreti geniş anlamda ücretin içerisinde bulunmakta olup bu alacak kalemleri bakımından da ücret alacağında olduğu gibi zamanaşımı süresinin 5 sene olduğu kabul edilmektedir.Mesaiye Gelmek Zorunlu Mu?
İşçi fazla çalışma sağlamak zorunda değildir. Dilerse fazla çalışma onay formunu imzalamayarak ya da onay sağlamayarak fazla mesai yapmaktan kaçınabilir. Uygulamada iş sözleşmelerinde “İşçi işverenin talep ettiği durumlarda fazla mesai yapmayı kabul eder.” şeklinde maddelere yer verilmektedir. İşçinin iş sözleşmesi ile fazla mesai yapmayı kabul etmesi eskiden sadece ilk sene için geçerli iken artık tüm çalışma dönemi için geçerli bir hale gelmiştir. Sonraki yıllarda işverenin fazla mesai onay formunu işçiye imzalatarak onayını alması gerekirken bu uygulama da değiştirilmiş ve her sene onay alma zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır. Fakat iş sözleşmesinde fazla mesai yapmaya onay veren işçi fazla mesai onayını geri almak istiyor ise artık bunu yazılı olarak geri almak durumundadır.İşçinin fazla mesai onay formunu imzalamamış olması işverene haklı sebeple iş akdinin feshi imkanı tanımayacaktır. Buna karşılık olarak işçi fazla mesai onay formunu imzalamış olmasına rağmen işverence fazla mesai yapması talep edildiğinde fazla mesai yapmayı reddedecek olursa imzalamaması sebebi ile iş akdi feshi sağlanamaz.
