Fikri Mülkiyet

Fikri Mülkiyet Nedir?

Fikri mülkiyet kavramı, yaratıcı fikirlerin ve entelektüel emeğin korunması, ayrıca teşvik de edilmesi amacıyla oluşturulmuş olan bir hukuk kavramıdır diyebiliriz. Fikri mülkiyet dediğimiz kavram, genellikle bir kişinin yarattığı orijinal fikirler, buluşlar, edebi veya sanatsal eserler, ticari markalar, endüstriyel tasarımlar ve ticari sırlar gibi, entelektüel emek ürünlerinin mülkiyetini sağlamaya yarar.

Bu bağlamda fikri mülkiyet için söyleyebiliriz ki, bu yaratıcıların emeklerinin karşılığını alabilmelerine yardımcı olur ve onlara mülkiyet haklarını kullanma, ticari hale getirme ve elbette ki bütün bunların da korunmasına imkan verir.

Söylemekte fayda var ki, fikri mülkiyet hukuku, birçok ulusal yasa, anlaşma ve uluslararası düzenlemeler tarafından korunmaktadır. Bu bağlamda patentler, telif hakları, ticari markalar, endüstriyel tasarımlar ve ticari sırlar gibi birçok birbirinden farklı fikri mülkiyet hakları mevcuttur ve bu haklar belirli bir süre boyunca sahiplerine özel haklar sağlar.

Fikri Mülkiyet Hakları Neden Önemlidir?

Fikri mülkiyet hakları, birçok farklı nedenden dolayı önemlidir. Özellikle bu fikir sahiplerinin korunması konusunda, bir önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi, birçok çalışma vardır. Bu nedenlerden madde madde bahsedecek olursak:
• Yaratıcılığın teşviki: Fikri mülkiyet hakları, yaratıcı düşünce ve fikirlerin teşvik edilmesini sağlar. Bu sayede insanlar, fikirlerinin koruma altına alabileceklerini bildiği için daha fazla risk alır ve bunun sonucunda da yeni buluşlar, teknolojiler, eserler ve tasarımlar gibi birçok farklı ürün ortaya koyarlar.
• Yatırımların korunması: Bu haklar, aynı zamanda yenilikçi fikirler doğrultusunda uygulamaya dökülen işlere yapılan yatırımın korunmasını da sağlar. Bu bağlamda yapılan birçok iş, zaman, maliyet, çaba ve beyin fırtınası gerektirebilir. Belirttiğimiz gibi fikri mülkiyet hakları bu yaratıcıların bu yatırımlarının korunmasını sağlar.
• Ekonomik değer oluşturma: Fikri mülkiyet hakları, fikirlerin ve buluşların ticarileştirilmesine olanak sağlar. Bir fikir sahibi, haklarını lisanslama, satma veya kullanma yoluyla rahatlıkla ekonomik değer elde edebilir.
• Toplumun refahı: Fikri mülkiyet hakları, toplumun genel refahına katkıda bulunur. Yaratıcı düşüncelerin korunması ve teşvik edilmesi, kültürün, bilimsel gelişmelerin, teknolojik ilerlemelerin ve sanatsal ifadenin ilerlemesine yol açar. Elbette ki bu da toplumun zenginleşmesine ve ilerlemesine katkıda bulunur.

Fikri Mülkiyet Hakları Nelerdir?

Fikri mülkiyet hakları birçok farklı alanı kapsamaktadır. Bu kapsadığı alanlarda ortak olarak kullanılan ve bilinen haklardan bahsedecek olursak:
• Telif Hakkı: Edebi ve sanatsal eserlerin korunmasını sağlar. Şiirler, romanlar, müzik eserleri, resimler, heykeller, film ve tiyatro eserleri gibi birçok yaratıcı ifadeler telif hakkı koruması altındadır diyebiliriz. Telif hakkı yine belirttiğimiz gibi, eserin yaratıcısına eseri kullanma, çoğaltma, dağıtma, sergileme ve türetime ilişkin haklar da verir.
• Patent: Yeni ve icat niteliği taşıyan buluşların korunmasını sağlamak amacıyla kullanılır. Buluşlar için kısaca, bir ürünün yapısında veya bir yöntemin uygulanmasında teknik bir ilerleme sağlayan yeni çözümleri ifade eder diyebiliriz. Patent sahibine buluşu belirli bir süre boyunca yalnız olarak kullanma hakkı verir ve başkalarının bu buluşu izinsiz kullanmasını engeller. Bu bağlamda izinsiz kullanımların da elbette ki cezası bulunmaktadır.
• Ticari Marka: Bir işletmenin ürünlerini veya hizmetlerini diğerlerinden ayırt etmek için kullanılan işaretleri korumaya yarar diyebiliriz. Markalar, logolar, isimler, sloganlar veya birbirinden benzersiz tasarımlar buna dahil edilebilir. Ticari marka sahibine, markayı kullanma ve kullandığı markayı ilişkilendirilen ürün ve/veya hizmetlerin tümünün pazarlamasını yapma hakkı verir diyebiliriz.
• Endüstriyel Tasarım: Ürünlerin dış görünüşünün korunmasını sağlamaya yarar diyebiliriz. Estetik bir özelliği olan ve ürünün endüstriyel ya da el yapımı bir görünümünü ifade eden her türlü tasarımlar, endüstriyel tasarım koruması altındadır. Bu bağlamda endüstriyel tasarım hakkı, tasarım sahibine tasarımı kullanma, üretme ve satma hakkı verir diyebiliriz.
• Ticari Sırlar: Bu bahsettiğimiz sırlar, işletmelerin her türlü bilgi birikimini içerir. Bu bağlamda özel üretim yöntemleri, formüller, iş süreçleri, müşteri listeleri gibi işletme bilgileri ticari sır olarak kabul edilebilir. Fikri mülkiyet hakkında dahil edilen ticari sırlar başlığı, bu bilgilerin gizli kalmasını ve izinsiz kullanılmasını engeller.

Fikri Mülkiyet Haklarının Özellikleri Nelerdir?

Fikri mülkiyet haklarının birçok özelliği vardır. Bu özelliklerden bahsedecek olursak: • Katma değer yaratma: Fikri mülkiyet hakları, yaratıcı düşüncelerin ve bu bağlamdaki yenilikçi fikirlerin mülkiyetini sağlar diyebiliriz. Bu haklar fikir sahiplerine, yaratılan eserlerin ve/veya buluşların ticari değerini elde etme ve kullanma imkanı verir.

• Sınırlı süreli koruma: Fikri mülkiyet hakları çoğu zaman sınırlı bir süre boyunca geçerli olmaktadır. Buna bir örnek verecek olursak, alınan patentler belirlenmiş bir süre boyunca yani genellikle 20 yıl boyunca geçerli olurken telif hakları genellikle yaratıcılarının ömrüne ek olarak belirlenmiş bir süre boyunca devam eder. Bu belirlenen süre ülkeden ülkeye değişkenlik gösterse de Türkiye’de 70 yıldır. Yani toparlayacak olursak, ülkemizde ürünün yaratıcısı öldükten sonra bu alınan haklar 70 yıl boyunca daha devam eder diyebiliriz.
• Mülkiyet hakları: Fikri mülkiyet hakları, fikir sahibine belirli bir süre boyunca fikirlerini kullanma, kopyalama, dağıtma, lisanslama, satma ve diğerlerine izin verme hakkı sağlar. Elbette ki bu haklar, bir başkasının izinsiz olarak bu fikirleri kullanmasını ve ticari olarak faydalanmasını engeller.
• Yasal koruma ve yaptırımlar: Fikri mülkiyet haklarının tamamı, yasal olarak tanınmaktadır ve güçlü bir şekilde korunurlar. Bir kimsenin veya kuruluşun, herhangi bir fikri mülkiyet hakkını ihlal ettiği tespit edilir veya kanıtlanır ise, fikrin yaratıcısı mahkemeye başvurulabilir. Bu bağlamda fikir sahibi kimse tazminat veya ihlali durdurma gibi çeşitli yaptırımların uygulanması sağlayabilir.