Üretimde İzlenebilirlik

Üretimde İzlenebilirlik Nedir? Nasıl Yapılır?

Günümüz dünyasında ürünler ve dolayısıyla da üretim çok gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Bununla birlikte üretim metodları, lojistik yaklaşımları hatta katkı maddeleri de bu gelişmeden etkilenmiştir. Bu durum bazı yasal düzenlemelerin yapılmasına sebep olmuştur. Yapılan düzenlemeler ile birlikte izlenebilirlik kavramı ortaya çıkmıştır.

Üretimde izlenebilirlik, bir ürünün üretiminden itibaren paketleme, depolama, sevkiyat ve satış noktasına gelme aşamalarına ulaşılmasını ve kayıt altına alınmasını sağlayan bir işlemdir. Bu sistem etkin ve sürdürülebilir bir üretim için çok önemlidir.

İzlenebilirlik sayesinde verimlilik, doğruluk, görünürlük ve güvenliğin yanında üretim zincirinin her aşaması üretici, tedarikçi, dağıtıcı ve perakendeciler tarafından izlenebilir ve paylaşılabilir. Ayrıca, izlenebilirlik ile birlikte ürünün sevkiyat tarihine, depo çıkışına, son kontrolüne, ürünün üretildiği makineye, makineyi kullanan operatöre, ara kontrollere, kullanılan hammadde ve yardımcı malzemelerin depoya girişine ve girdi kontrollerine ve bu ürünlerin sağlandığı tedarikçiye kadar birçok kayıt incelenebilir. Bu sayede, olası hatalı işlemler kendi içinde rahatlıkla tespit edilebilir ve hızlı bir aksiyonla çözülebilir veya sonrakiler için önlemler alınabilir. Kısaca, izlenebilirlik yönetim sistemleri açısından genel olarak bakıldığında bir ürün veya hizmetin geriye doğru takip edilebilir olmasını karşılayan bir kavramdır ve ürünün üretiminden satışının gerçekleşmesine kadar geçen süreçte çalışanlar ve en sonunda da tüketici için çok önemlidir.

İzlenebilirliğin öneminin birçok sebebi vardır ancak en önemli sebebi tüketici sağlığıdır. İzlenebilirlik uygulamalarına geçişin diğer ana nedenleri aşağıda verilmiştir:
● Sahtecilikle mücadele,
● Marka imajının korunması,
● Yasal gerekliliklerin karşılanması.

Özellikle ilaç endüstrisinde yapılan sahtecilik insan hayatını direkt olarak etkilediği için izlenebilirlik kavramı bu alanda çok daha fazla kullanılmakta ve geliştirilmektedir. İlaç ve diğer endüstrilerde ürünün nerede, ne zaman ve hangi amaçla bulunduğu bilgisi hem üreticinin imajını koruması hem de tüketici için apayrı bir önem taşımaktadır.

İzlenebilirliğin birçok avantajı vardır. Öncelikle en büyük avantajı insan sağlığına olumlu katkısıdır. Her tüketici kullandığı ürünün ne şartlarda, hangi malzemeyle üretildiğini ve kendisine nasıl ulaştığını bilmek ister. İzlenebilirlik bu konuda tüketiciye ciddi avantajlar sağlar. Sağlığın korunmasının yanında kaliteli ürüne ulaşmak, güvenli ürün elde edebilmek, ürünlere dair kaynak öğrenimini gerçekleştirmek ve herhangi bir problemde yasal yollara kanıt sunabilmek izlenebilirliğin bireye sağladığı avantajlardan birkaçıdır. İzlenebilirlik sayesinde Kaynakların doğru kullanımı da gelecek nesillere ve dünyaya fayda sağlayacağından en büyük toplumsal avantajdır. Ayrıca; tedarik zinciri yönetimi, ürün güvenliği ve kalite kontrolün sağlanması, izlenebilirlik ile sağlanan ürün güvenliğinin pazarlamaya olumlu etkisi firmaların avantajlarından bazılarıdır. Bununla birlikte diğer önemli faydaları aşağıda verilmiştir:
● Ham maddenin en verimli şekilde kullanılması,
● Raf ömrünün verimli hale getirilmesi ve maliyetlerin düşürülmesi,
● Dijital veri takibi ve otomatik veri kontrolü yapılması,
● Standart dışı/defolu ürünlerin tespit edilmesi,
● Etkili bir geri çağırma sisteminin sağlanması,
● Sahteciliğin önüne geçilerek marka imajının korunması.

İzlenebilirlik aşağıda verilen iki yolla yapılabilir:
● Lot Bazında: Lot numarası, bazı kaynaklarda parti numarası diye de adlandırılabilir, tek seferde üretilen ürünleri ifade etmektedir. Ek olarak, model numarasını, lot numarasıyla karıştırmamak gerekir. Model numarası üretim makinası ve zamanları değişse de hep aynı kalan bir numaradır.
● Seri No Bazında: Seri no, ayrı ayrı üretilen ürünlere verilen bir numaradır. Ürünler aynı makine, aynı operatör veya aynı gün üretilmiş olsa da seri numaraları birbirinden farklı olur.

Lot ve seri no bir araya geldiğinde, firmanın satmış olduğu tüm ürünlerin geriye dönük izlenebilirliği sağlanmış olur.

Üretimde İzlenebilirlik Etiketi Nedir?

Ürün takibi ve izlenebilirliğin kolay ve düşük maliyetli bir şekilde sağlanabilmesi için izlenebilirlik etiketleri yani bilinen adıyla barkod sistemleri geliştirilmiştir. Barkod, makineler tarafından okunan sayıları ve kodları temsil eden bir sistemdir. Barkodlar tedarik zincirinde ürünleri tanımlamak ve süreç içerisindeki tüm alanlarda izlemek için çokça kullanılır.

Barkod ile stok kodu, seri numarası, personel kodu gibi bilgiler kolay bir şekilde görülebilir. Bu bilgilerin bilgisayarlara el ile girilmesi zaman alıcı, yorucu ve en önemlisi hata yapılmasına sebebiyet verebileceği için barkod ve barkod okuyucular kullanılır.

Şu an dünya genelinde 255 farklı barkod türü vardır ve bu yüzden etkin ve verimli bir uygulama için uygun barkod seçimi yapılmalıdır. Bu seçim yapılırken, verinin büyüklüğü/şekli, veri yoğunluğu ve güvenlik gibi etkenler göz önünde bulundurulmalıdır.

Sıklıkla kullanılan barkod çeşitleri aşağıda verilmiştir:
● Code39- rakamları, harfleri ve özel işaretleri gösterir,
● Code 128- rakamları, harfleri ve özel işaretleri gösterir,
● EAN13- sadece rakamları içerir,
● EAN8- sadece rakamları içerir,
● ITF- sadece rakamları içerir.

Türkiye'de ise genel olarak EAN (Uluslararası Mal Numaralama Birliği)-UCC (Amerikan Numaralama Kuruluşu) ve FRID (Radyo Frekansı ile Tanımlama) numaralama sistemleri kullanılmaktadır.

İzlenebilirlik Testi Zorunlu mudur?

İzlenebilirlik, her standartta üreticinin ve tüketicinin karşısına çıkar. Özellikle ürün güvenliği üzerine çalışan Türkiye’de yaygın olarak kullanılan GFSI onaylı BRCGS, IFS, FSSC standartlarında ayrıca ISO standardı olan ve FSSC standardının üzerine kurulduğu ISO 22000 standardında ayrı bir madde olarak görülmektedir.

Temelinde güvenli ürün üretmek olan gıda, kozmetik, ilaç gibi sektörlerde de izlenebilirlik sadece bir standart ölçütü değil aynı zamanda birçok ülkede yasal bir zorunluluktur. Örneğin, Türkiye’de ilaç izlenebilirliği Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) kontrolünde zorunlu hale gelmiştir. İzlenebilirlik sayesinde bir ürünün işletme ya da yasal otoriteler tarafından güvenli olmadığına karar verilebilir ve bu durumda ürün geri çağrılır. Ürünün içine giren hammaddeler ve ambalaj malzemesinden, ürünün hangi müşterilere gittiğini belirleyecek tüm üretim, süreç ve dağıtım aşamalarını kapsayacak bir izlenebilirlik sistemi işletme tarafından sağlanmalıdır.

İzlenebilirlik Testi Ne Kadar Süre ile Kontrol Edilmelidir?

GFSI onaylı standartlara göre izlenebilirlik sistemi yılda en az bir kez kontrol edilmelidir. Ancak, izlenebilirlik sisteminin değişmesi veya müşteri talebi gibi durumlarda daha sık test edilebilir. İzlenebilirlik testi ile izlenebilirlik sisteminin sürdürülebilirliği kontrol edilir ve bu sayede sistemdeki aksaklıkların iyileştirilmesi sağlanır. Ek olarak, yılda en az bir kez hammaddeden son ürüne ve son üründen hammaddeye olacak şekilde izlenebilirlik testi yapılmalıdır.

İzlenebilirlik Testinin Prosedürleri ve Aşamaları Nelerdir?

İzlenebilirlik testinin yapılma amacı, izlenebilirlik sisteminde aksayan ve iyileştirilmesi gereken noktaları bulmak ve düzeltmektir. İzlenebilirlik testinde kapak sayfasında bir özet olmalı veya özet rapor şeklinde verilmelidir. Aşağıda verilenler özette bulunması gereken maddelerdir:

● İzlenebilirlik testi tarihi,
● İzlenebilirlik testi başlangıç saati,
● İzlenebilirlik testi bitiş saati,
● İzlenebilirlik testini yapan kişinin adı soyadı,
● Son üründen hammaddeye izlenebilirlik testi için son ürün lot/parti no, üretim tarihi, son tüketim tarihi, üretim miktarı,
● Hammaddeden son ürüne izlenebilirlik testi için hammadde lot/parti no, geliş tarihi, geliş miktarı, son tüketim tarihi,
● İzlenebilirlik testi için toplanan formların listesi,
● Kütle denkliğinin kanıtı.

İşletmeler özet kısmına yukarıda verilen maddelere ek olarak başka maddeler de ekleyebilirler.

İzlenebilirlik testi yapılırken aşağıda verilen adımlar izlenmelidir:
● Hammaddeden son ürüne doğru yapılmalı,
● Son üründen hammaddeye doğru yapılmalı,
● Test 4 saat içinde tamamlanmalı
● Test kütle denkliğini hesaplamasını da içermeli,
● Test farklı olan her ürün grubu için yapılmalıdır.

Bu adımlar izlendiğinde, test tamamlanmış olur. Hammaddeden son ürüne ve son üründen hammaddeye doğru olan testlerin yapılma yolu makalenin devamında tanımlanmıştır.

Hammaddeden Son Ürüne Doğru Test Nasıl Yapılır?

Hammaddeden son ürüne izlenebilirlik testi için aşağıda verilen adımlar takip edilmelidir:
● Ürün reçetesine göre ya da etiketteki içeriklere göre herhangi bir hammadde ve birincil ambalaj malzemesinin seçilmesi,
● Seçilen hammaddenin lot/partisinin belirlenmesi,
● Belirlenen parti numarasındaki hammaddenin hangi tedarikçiden ne zaman ve ne miktarda geldiğinin tespit edilmesi,
● Belirlenen parti numarasındaki hammaddenin, hangi ürün partilerinde ne zaman ve ne miktarda kullanıldığının tespit edilmesi,
● İlgili üretimlerde belirlenen parti numaralı hammaddenin varsa firesinin tespit edilmesi,
● Depoda stokta kalan hammadde miktarının çıkarılması,
● Girişi olan hammadde miktarı ile üretimlerde kullanılan ve fire olan hammadde toplamı birbirine eşitlenmelidir.

Son Üründen Hammaddeye Doğru Test Nasıl Yapılır?

Son üründen hammaddeye izlenebilirlik testi için aşağıda verilen adımlar takip edilmelidir:
● Herhangi bir son ürün için lot/partinin seçilmesi,
● Son ürünün ilgili partisinin ne zaman ve ne miktarda hangi müşterilere gittiğinin tespit edilmesi,
● Müşterilere giden miktar ve üretilen miktarın birbirine eşitlenmesi,
● Son ürün partisi içinde kullanılan hammaddelerin lot numaralarının belirlenmesi,
● Hammaddelerin hangi tedarikçiden ne zaman ve ne miktarda geldiğinin tespit edilmesi,
● Son ürün içinde kullanılan yeniden işlenen ürün parti numarası ve kullanım miktarının belirlenmesi,
● Yeniden işlenen ürünün izlenebilirliği ve miktarının belirlenmesidir.