Vergi Çarpanı

Vergi Çarpanı Nedir?

Vergiler, devletler tarafından halklarından düzenli aralıklarla ve belirli miktarlarda sağlanan zorunlu ödemelere verilen isimdir. Devlet bileşenlerin işleyebilmesi ve buna bağlı şekilde de vatandaşların günlük hayatlarına devam edebilmesi vergilere bağlıdır. Vergilerin ödenmesi, dünyadaki her ülkede zorunludur. Vergisini ödemeyen bir vatandaş, belirlenen yaptırıma göre farklı cezalar ile karşı karşıya kalabilme durumundadır. Bu nedenle gelir gider takibi işlemlerinin dikkati bir şekilde tutulması önerilir.

Vergiler, aynı zamanda bir ülkenin toplam gelirini de belirlemek üzere kullanılır. Vergilerdeki küçük ölçekli olarak karşımıza çıkan bazı değişiklikler bile bir ülkenin toplam gelirinin değişmesine büyük oranda etki sağlayabilir. Vergilerdeki bu küçük ölçekli değişiklikler, kimi zaman ülkenin gelirinde katlamalı olarak değişime imkan tanıyabilir. Vergilerin ülkelerin gelirinde katlamalı şekilde değişikliğe sebep olmasına ise ‘vergi çarpanı’ ismi verilir.

Vergi çarpanı kısa süreler içerisinde değişkenlik gösterebilme özelliğine sahiptir. Çünkü vergiler de duruma göre düzenlenen, ayarlanabilir ödemelerdir. Devletler, çeşitli aralıklarla farklı yatırımlar sağlayabilirler ve bu yatırımların büyük bir bölümü kamusal alanlar içindir. Bu kamusal alanlara yapılan bazı harcamalar, vergilerin miktarını büyük oranda etkilerek karşımıza çıkar. Devletler kamusal alanlara yatırım ve harcama düzeyini arttırdıkça, bu harcamayı dengeleyecek türde vergi düzenlemesi yaparlar. Vergilerdeki bu değişiklikler kimi zaman küçük ölçekli olarak karşımıza çıksa da, bazı durumlarda yapılan harcamanın karşılanması için vergilerde büyük değişiklik düzeyine gidilebilir. Vergilerde, küçük ya da büyük olsun, her türlü değişiklik ülkenin toplam gelirini büyük oranda etkiler ve bu etkileme oranını hesaplamak için ise vergi çarpanı formülü kullanılır.

Vergi Çarpanının Varlığının Nedeni

Vergi çarpanının neden uygulandığı birçok kişi tarafından sıklıkla merak edilir. Vergiler, devletlerin kendilerini ayakta tutabilmek istekleriyle yürüttükleri, sürdürülebilir bir ödeme planı çeşididir. Devletler, vatandaşlarına maaş ve yardım adı altında çeşitli ödemeler sağlar ve bu ödemelerin bir kısmı devlete vergi olarak geri ödenir.

Devletler, vatandaşlarının kullanabilmesi ve daha yüksek düzeyde bir hayat yaşayabilmesi için sürekli olarak farklı alanlara yatırımlar yapar. Bu yatırımların her biri farklı düzeyde harcama ve kaynak gerektirir. Devletler, bu harcamalar için belli başlı kaynaklar ayırır ve bu harcamaların yerini doldurabilecek düzeyde vergi düzenlemesi sağlar. Vergi çarpanının uygulamasının asıl hedefi, devletlerin harcadıkları miktarın yerini doldurabilecek kadar vergi düzenlemesi yapabilmesidir.

Vergi Çarpanının Formülü Nedir?

Vergi çarpanını doğru şekilde hesaplamak adına doğru olan formülü kullanmak oldukça önemli bir kısımdır. Vergi çarpanı hesaplamasını yanlış ya da eksik şekilde yapan ülkeler yanlış olan bazı mali kararlar alabilir. Bu mali karalar, ülkeye ciddi ölçüde zararlar olarak geri döner. Yanlış vergi çarpanı hesaplamaları ülkelerin ekonomilerinde olumsuz bir şekilde yavaşlamaya neden olur.

Vergi çarpanı hesaplaması, ciddi ve sistemli bir şekilde matematik işlemleri gerektirir. Düzensiz bir şekilde hazırlanmış bir vergi çarpanı hesaplaması, ekonomi düzeyinde yavaşlama, değer kaybetme hatta duraksama gibi olumsuz durumları beraberinde getirebilir. Günümüzde, ülkelerin harcamalarını dengeleyebilmek hedefiyle sağlayacakları vergi düzenlemesi esnasında kullandıkları vergi çarpanı formülü şu şekildedir verilir:
KT=-MPC / (1 – MPC)
Kamu harcamaları çarpanı: = 1 / 1 – mpc = 1 / 1 – 0,7 = 1 / 0,3 = 3,3
Vergi çarpanı = – (kamu harcamaları çarpanı -1) = – (3,3 – 1) = – (3,3, – 1,3) = – 2,3

Vergi Çarpanına Yönelik Eleştiriler

Vergi çarpanının hesaplanması durumunda birçok farklı tartışma bulunur. Bu anlamda yanlış hesaplamalar, bu çarpana dayalı yanlış maliye politikalarına neden olacağından birçok ülkeye farklı farklı zararlar getirir.

Bu duruma örnek vermek gerekirse, 2010-2012 yıllarında Avrupa'da alınan kemer sıkma önlemleri, 0,5'lik bir mali çarpana dayanıyordu. Yani birin altında bir mali çarpan olarak karşımıza çıktığı için, kamu harcamalarını kısmak ekonomiyi, kesilen miktardan daha az düzeyde etkilemişti. Bu nedenle kamu harcamalarını azaltmanın gerçek ekonomiyi çok fazla etkilemeyeceğini düşünmüşlerdir.

2013 yılının başında Uluslararası Para Fonu (IMF), mali çarpanı yanlış değerlendirdiğini ve aslında beklenenden çok daha yüksek durumda olduğunu ve ekonomik durgunluk dönemlerinde 3'e kadar çıkabileceğini kabul ettiği bir bildiri yayınladı. Bu nedenle yapılan bu kemer sıkma önlemleri, daha sonra Yunan ekonomisinde olduğu gibi ekonomide üçlü şekilde bir yavaşlamaya sebep olmuştur.

Vergi Çarpanı Nasıl Bir Etki Oluşturur?

Vergiler halk üzerinden toplanır ve halkın geliri ile birlikte ekonomideki toplam talebi de azaltır. Bu durum, doğal olarak transfer harcamalarına ters bir şekilde etki sağlar. Vergi çarpanı, vergilerin milli geliri kendisinin birkaç katı kadar azaltmasına sebep olur.

Vergi Çarpanının Yorumlanması

Vergi çarpanının aldığı değere göre şunları söyleyebiliriz:
1'den az aldığı durumda: Kamu harcamalarındaki bir birimlik artış düzeyinin GSYİH'yi bir birimden daha az artıracağını gösterir. Örneğin, kamu harcamaları 10 milyon Euro artarsa, GSYİH 10 milyon Euro'dan daha az şekilde artacaktır.
Tam olarak 1 aldığı durumda: Bu, kamu harcamalarındaki bir birimlik artışın GSYİH'yi bir birim artıracağı anlamına gelir. Örneğin, kamu harcamaları 10 milyon Euro artarsa, GSYİH 10 milyon Euro’ya eşit şekilde artacaktır.
1'den büyük: Kamu harcamalarındaki bir birimlik artışın GSYİH'yi birden fazla birimde artıracağı gerçeğini gösterir. Örneğin, kamu harcamaları 10 milyon Euro artarsa, GSYİH 10 milyon Euro'dan daha fazla artacaktır.
Kamu harcamalarında artış yerine büyük oranda azalma sağlandığı durumlarda ise etkileri aynı olmakla birlikte tersi olmaktadır. Yani, ilk durumda, kamu harcamalarında 10 milyon Euro'luk bir düşme, GSYİH'nın 10 milyon Euro'dan daha az düşmesine sebep olacaktır.