Hale Etkisi

Hale Etkisi Nedir?

Hale etkisi, en genel tabirle karşı tarafta bırakılan ilk izlenim anlamına gelmektedir. Edinilen ilk izlenimlerden yola çıkarak o kişinin diğer özellikleriyle ilgili yargılar oluşturma eğiliminde bulunmak da denebilir. Yani kişiyle alakalı olumlu veya olumsuz olan herhangi bir özelliğinin diğer özellikleri için de geçerli tutulabilmesi olarak değerlendirilebilir. Halo etkisi, ayla etkisi, hare etkisi, hareleme hatası, baskın özellik etkisi ve genelleme hatası gibi farklı isimlerle adlandırılır. Açıktır ki, hale etkisi, bir markanın, bir kişinin, bir şirketin vb. özelliklerini, önceden yargılanan bir özelliğe dayanarak, bilmeden daha olumlu veya daha olumsuz hale getirme eğilimidir.

Hale Etkisinin İşe Alım Mülakatlarında Etkisi Nedir?

İşe alım mülakatlarında hale etkisi, karşımızdaki kişiyi algılamada önemli bir referans olur ve o an muhatabımız olan adaya karşı etkilensek de geniş vadede bu bakış açısı bizi yanıltabilir. Bunun sebebi adayın olumlu ya da olumsuz olan bir özelliğinin karakteri ve yaşamı hakkında genel bir yargının oluşmasına ve diğer özelliklerini daha dinlemeden belirli yargı çerçevesinde değerlendirmeye sebep olmasıdır.

Mülakatlarda Hale Etkisi Nasıl Kullanılır?

İşe alım mülakat teknikleri olarak İK uzmanları veya yöneticileri tarafından aday üzerinde yetkinlik temelli mülakatlar ve kişilik göstergeleri kullanılarak yapılan mülakatlara aşinayız ancak bununla birlikte bilmediğimiz mülakat veya bilinçli veya bilinçsizce yapılan bir mülakat türü de vardır. Burada aslında önyargılarımızla hareket ederiz ve adayı bu şekilde değerlendiririz. Bununla birlikte bu değerlendirme hale etkisi sayesinde pozitif veya negatif olabilir.

Pozitif hale etkisi durumunda, bir adayın sahip olduğu ilk izlenim olumluysa, adayın söyleyebileceği veya yapabileceği şeyleri işe alan kişi daha olumlu yorumlama eğiliminde olacaktır. Diğer bir yandan, herhangi bir adayla ilgili sahip olduğumuz algı, onun en başından bizde yarattığı izlenime bağlıysa (görünüşü, üslubu, kıyafeti vb.) olumsuz da olabilir. Örneğin bir aday geç gelirse, özellikle pozisyon dakiklikle bağlantılı katı disiplin gerektiriyorsa, bu gecikme nedeniyle düzensiz ve hatta itibarsız olarak algılanabilir. Aday, başvurduğu pozisyonla ilgili gerçek varlıkları sunsa bile, bu kötü başlangıç karşısında çok hızlı bir şekilde işe alım sürecinden çıkarılabilir.

Hale Etkisine Uğramamak İçin Yapılabilecekler Nelerdir?

Kısa süreli etkileşimlerin hale etkisini arttırdığı söylenir, dolayısıyla hale etkisi altına girmemek için yeni tanıştığınız bir kişi hakkında yorum yapmadan önce onu oldukça iyi bir şekilde tanımaya çalışmanız gerekir. Büyük beklentilere girmeden izlenimlerinizi dengede tutmaya çalışmanız daha sağlıklı karar verme konusunda yardımcı olabilir. Ek olarak da dış görünüşün ve kısa süre içerisindeki izlenimlerin yanıltıcı olabileceğini kendinize hatırlatarak farklı zamanlarda karşınızdaki kişiye şans verip etkileşime geçmek sizi bu yanıltı etkiden koruyabilir.

İlk izlenim, muhataplarımızla sonraki alışverişlerimizde belirleyici olduğundan ve daha sonra değiştirmek genellikle zor olduğundan, ilk fiziksel etkileşimden itibaren dikkat edilmesi gerekir.

Hale etkisi ilk başta her ne kadar olumlu bir yargı gibi gözükse de uzun vadede yanıltıcı olabilir. Bu durum da kişiler arası güvensizlik ve hayal kırıklığı getirebilir. Hale etkisine uğramamak için ilk başta dikkat edilmesi gereken unsurlar aşağıda verilmiştir.
• Dış görünüşün uzun vadede insanı yanıltabileceği gerçeği unutulmamalı
• Yeni tanışılan bir kişi veya işe alınacak olan bir aday hakkında genel bir yorum yapmadan önce muhatabı oldukça iyi tanımaya çalışılmalı ve birçok kategoriye tâbi tutulmalı
• Kişiler hakkında beklentiler ilk bakışta düşük tutularak denge sağlanmalı

Şirket düzeyinde bakarsak, hale etkisinin işe alımdaki etkisini sınırlamak için birkaç düzeyde hareket etmek mümkündür:
• Ayrımcı olmayan bir işe alım politikasının uygulanması

Duygusal olarak etkilenme gücüne karşı gelebilmek için yapılandırılmış ve standart hale getirilmiş işe alım programı ve ölçütleri oluşturulabilir. Bu sayede karar verme süreci gerekçelendirmiş olur ve somut gerçeklere (değerlendirme tabloları, yapılandırılmış görüşmeler vb.) dayanır.

• Farkındalığı artırmak ve işe alım görevlilerini iki ana eksen etrafında eğitilmesi
Burada görevlilere bilinçsiz önyargıların ve bilişsel önyargıların işleyiş mekanizmalarının hatırlatılması gerekir. Ayrıca işe alım sırasında ayrımcılık yapılması durumunda maruz kalınan cezaların yasal olarak hatırlatılması da önemli bir ayrıntıdır.

Bireyler Hale Etkisine Nasıl ve Neden Kapılır?

Hale etkisine kapılmanın en büyük sebebi insan zihninin parçayı bütünden ayrı düşünememe alışkanlığıdır. İnsan zihni belirli başlı özelliklerin olumlu olduğunu görünce genel bir tümevarıma neden olmaktadır.

İş dünyasında; adaydaki ilk izlenim, kişiyi değerlendirmemizde öncülük ediyorsa ve daha sonraki iletişimimiz için belirli başlı yargılar oluşturuyorsa hale etkisi altındayız demektir.

Hale Etkisine Örnek Verilebilecek Durumlar

Hale etkisi günlük yaşamımızda oldukça fazla karşı karşıya kaldığımız bir bilişsel önyargı türüdür. Tüm bilişsel önyargıların ortak özelliği olduğu gibi hale etkisinde de görmezden gelmenin mümkün olmadığı bir gerçektir. Bu sebeple markaların ve şirketlerin pazarlama alanındaki yetkin kişiler tarafından uzun süredir müşteriler üzerinde olumlu bir izlenim oluşturabilmek için başvurulan bir yöntemdir. Genel anlamda en çok iş mülakatlarında hale etkisi gözlenebilir. Buna ek olarak yeni tanıştığınız birisiyle olan iletişiminizde, iş ve okul hayatınızda, insan kaynakları, reklamcılık ve pazarlama sektörü gibi sosyal ilişkilerinizi etkileyen mecralarda hale etkisinden söz etmek mümkündür.

Gözlük takan insanların deneyimleri bunu oldukça iyi gösterir: Örneğin, çekici olan veya gözlük takan insanların genellikle daha zeki ve güvenilir olduğu yargısına varılıyor. Görünüşünüze özen göstererek, olumlu bir hale etkisi yaratılabilir. Aynı şekilde markanızın bir ürün veya hizmetinden zaten memnun olan bir müşterinin psikolojisi üzerinde hale etkisinin etkisini gözlemleyebiliriz.

Somut örnekler, hale etkisinin gücünü göstermektedir: Araştırmalar, fiziksel görünüm ile zekâ arasında hiçbir ilişki kurulmamış olmasına rağmen, fiziksel olarak çekici bireylerin otomatik olarak daha zeki kabul edileceğini göstermektedir. Yine bir ilgileşim kurulmamış olsa bile, tombul insanların özellikle yumuşak bir karaktere sahip olduğu düşünülür. Eğitim ve medya sektörleri bunun örnekleriyle dolu. Öğretmenler, fiziksel olarak çekici öğrencilerin daha yetkin olduğuna ve arkadaş canlısı bir sunum yapan kişinin hemen daha akıllı görüldüğüne inanıyor. Örneğin, uslu ve sessiz bir öğrenci aynı zamanda çalışkan olarak da nitelendirebilir, fakat uslu olmanın aslında bununla bir bağlantısı yoktur.

Hale Etkisinin İnsan Kaynaklarına Etkisi

Halo etkisi, bir ilk izlenimi doğrulayacak bilgilerin seçici bir şekilde yorumlanması fikridir. İş hayatında ve İK direktörleri ya da işe alma görevlilerinde, bir adayın uyandırdığı sempati işe alınma konusunda ona büyük bir avantaj sağlayabilir. Dolayısıyla, hissedilen bu niteliklerin kararlar üzerinde doğrudan etkisi olabilir. İK’nın herhangi bir adayla ilk izleniminin olumlu olması, işe alım sürecinin geri kalanını tamamen değiştirebilir.

İşe alımdaki hale etkisinin bir parçası olarak, güzel konuşarak kendini ifade edebilen bir aday, işe alındığında, özellikle keşfedilmemiş unsurlar nedeniyle, pozisyon için uygun olmadığı ortaya çıkarsa, işe alım uzmanları arasında hayal kırıklığına neden olabilir.

Hale Etkisinin Pazarlamaya Etkisi

Hale etkisi, insanların veya nesnelerin bilinen özelliklerinden bilinmeyen özellikleri bilinçsizce çıkarma eğilimini ifade eder. Bu bilişsel önyargı, daha sonra ilk izlenimin yanlış olduğu ortaya çıksa bile, genellikle uzun vadeli bir etkiye sahiptir, bu da hale etkisini pazarlama için özellikle ilginç kılar.

Pazarlama alanı açısından ise genel anlamda oldukça etkilidir ve sıkça kullanımına şahit olduğumuz bir yöntemdir. Burada herhangi bir ürünün diğerlerine göre daha kaliteli bir özelliğini ya da markanın başarılı bir ürününü ön plana atarak, tüketici açısından ürünün veya markanın diğer tüm özelliklerinin de aynı kalitedeymiş gibi algılanması, yani tek bir başarılı özelliğinden genel olarak pozitif bir yargıda bulunması sağlanır.

Örneğin, bir müşteri satış görevlisi hakkında iyi bir ilk izlenime sahipse, yalnızca bir kişiyle tanışmış olsa bile şirkete bir bütün olarak güvenme eğiliminde olacaktır. Bu nedenle, bu satıcının ilk satış toplantısında iyi bir sunum yapması önemlidir. Gerçekten de, pazarlama büyük ölçüde psikolojik ilkelere dayanmaktadır ve satış sürecindeki psikoloji, ekonomik psikolojinin önemli bir parçasıdır.

Pazarlamada, potansiyel müşteriler üzerinde iyi bir izlenim bırakmak için genellikle yalnızca bir şansınız vardır. Bu nedenle, hale etkisi hakkında bilgi sahibi olarak bu eşsiz fırsattan en iyi şekilde yararlanmak mantıklıdır. Bu, bir web sitesi, reklam veya diğer reklam medyası aracılığıyla dolaylı iletişim için geçerli olduğu kadar doğrudan satış ve kişisel iletişim için de geçerlidir. Reklamlı ve gerçeği yansıtmayan ürün tanıtımları yerine marka değerini yansıtan bir çerçeveyle ürünü tanıtmak, kaliteli ve ilgi çekici görseller kullanmak, müşterileri mağdur etmeden iletişim kurmaya özen göstermek markanın alıcılar üzerinde olumlu bir etki bırakması ve takip edilmesi açısından oldukça önemlidir. Ancak bu etki aleyhinize de işleyebilir ve ondan kurtulmak zordur. Olumsuz bir ilk izlenim veya kötü algılanan bir ürün, genel marka imajınıza kadar uzanabilir. Ayrıca ürününüzün iyi bir sunumu, özümseyerek rakiplerinizin benzer ürünlerine de yansıyabilir.

İyi bir ilk izlenim bırakmak için sadece bir şansımız var. Ve bu, muhatabımızın bizimle ilgili sahip olacağı imajı tanımlayacağı için özellikle önemlidir. Olumlu ya da olumsuz, hale etkisi denen şey, bize ve daha genel olarak şirkete yönelik tepkiler ve davranışlar üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Bu sebeple hale etkisini kullanırken dikkatli olmak gerekir.