İş Yeri Kaza Bildirim Süreleri

İş Kazası Nedir?

Dünyada farklı hizmet ve ürünler ortaya çıktıkça bu hizmetleri sağlamak için yapılması gereken işler de zorlaşmaktadır. Başta inşaat olmak üzere birçok sektörde tehlikeli işlere yer verilmekte ve riskli iş bölümleri açılmaktadır. Bu sebeplerden dolayı işçilerin de bu tehlike içerisinde yer alması bazı olumsuz durumlara ve kazalara yol açabilmektedir. Geçtiğimiz yılların verilerine baktığımızda iş kazası geçiren işçilerin her yıl daha da arttığını görmekteyiz. Özellikle 2020 yılındaki verileri incelediğimizde o yıl iş kazalarından dolayı hayatını kaybeden işçi sayısının 700’den fazla olduğunu görebilmekteyiz.

Bazı dikkatsizliklerden ve gözden kaçırmalardan doğan bu kazalar ölüm gibi büyük facialarla sonuçlanabilmektedir. Bu kapsamda hem işçilerin hem de işverenin tehlikeli duruma dikkat etmesi büyük önem taşımaktadır. Tehlikeli işlerde yer alan işçilerin haklarını tanıması ve olası kaza durumlarında yapabileceği şeyleri bilmesi, kaza durumlarında işçiyi hukuki olarak öne geçirecektir. İş kazası nedir, bildirimi nasıl yapılır gibi soruların cevabına gelin yakından bakalım.

İş kazası, işçinin mesai saatleri içerisinde işine giderken, işte veya işiyle ilgili gerçekleştirdiği bir faaliyet sırasında geçirdiği kazalardır. Resmi tanımı içerisinde kişinin vücut bütünlüğünü ruhen veya bedenen bozan bir olay olarak da açıklanmaktadır. Dolayısıyla iş kazaları kapsamında yalnızca bedensel zararlar yer almamaktadır; iş kazaları, ruhsal ve mental çökmelere de sebebiyet veren durumların temelinde yatan sebep olabilmektedir. İş kazası geçiren insanlar bu kazaların yaralayıcı seviyesine göre geçici veya kalıcı olarak çalışamaz hale gelebilmektedir. Bir işte çalışabilmenin yanı sıra yaşamanın bile zorlaştığı çok ağır kazalar da yaşanabilmektedir. İş kazaları kapsamında hukuki bazı düzenlemeler bulunmaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. Maddesi gereğince kanunda iş kazası olarak geçen durumları şekildeki gibi sıralayabiliriz:
• İşyerinde bulunulan sırada işçinin uğradığı fiziksel ve ruhsal her zarar,
• İşveren tarafından yürütülmekte olan iş sebebiyle sigortalı olarak kendi adına ve kendi hesabına bağımsız bir şekilde çalışıyor ise yürütmekte olduğu iş sebebiyle gerçekleşen her türlü olay,
• Emziren kadın sigortalı işçinin, iş mevzuatına göre çocuğuna süt vermek için ayrıldığı zamanlarda işyerinde maruz kaldığı herhangi türdeki zarar,
• Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalı işçinin, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi sebebiyle asıl işini yapmadığı zamandaki sürede işçinin uğradığı zararlar,
• Sigortalı işçilerin, işveren tarafından sağlanan bir taşıt ile birlikte işin yapıldığı yere gidiş ve gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalı işçiyi hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren her türlü kaza, iş kazası sayılmaktadır.

İş Kazaları Neden Olur?

İş kazaları işyerindeki birçok risk faktöründen veya mesai saatleri içerisinde yaşanan birçok olaydan dolayı gerçekleşebilmektedir. Fakat az çok genel hatlarıyla iş kazalarının gerçekleşme sebeplerini şekildeki gibi listeleyebiliriz:
• İşin gerektirdiği koruyucu ekipmanları kullanmaktan kaçınmak
• İşyerinde faaliyet gösterirken gereken dikkati göstermemek
• Sağlıklı olmayan bir süre boyunca iş yapmak
• Uykusuz durumda iş yapmak
• Hasta bir şekilde işyerinde olmak ve kendini yıpratmak
• Çalışma alanını düzenli tutmamak ve tehlikeli materyalleri dağıtmak
• İSG (İş Sağlığı ve Güvenlik) kurallarına aykırı davranmak

İş Kazası Bildirimi Nereye Yapılır?

İşçinin iş kazası geçirmesi durumunda yapması gereken bazı şeyler bulunmaktadır. İzlenecek adımlardan ilki kaza geçirdikten sonra hastaneden ilgili belgelerin alınarak bu belgelerin iş kazası belgeleri olarak düzenlendiğine emin olmaktır. Bunun sebebi iş kazası bildirimi yapılacak belgelerin iş kazası belgeleri şeklinde düzenlenmelerinin zorunlu olmasıdır; kişi iş kazası belgelerine sahip olmadığı takdirde haklarından yararlanamayabilir. Daha sonra ise iş kazası belgeleriyle birlikte işçi kazayı SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmelidir. Bu bildiride işçinin verdiği ifade ve kazayı tarif etme şekli önemlidir, eğer işçi kendi hatasından kaynaklanmayan bir durumu kendi kusuru olarak kabul ederse ceza davası direkt olarak düşebilir. Bu kapsamda işçinin haklarını tanıması ve ilgili birimlere doğru ve faydalı bir ifade vermesi önemlidir. Bazı durumlarda işçiler işten atılma korkusuyla yanlış ifade verip haklarından mahrum kalabilmektedir fakat işveren hatasından kaynaklanan kaza durumlarında işverenin ceza alması ve böyle bir olayın bir daha yaşanmaması başka işçilerin de güvenliği için büyük önem taşımaktadır. Ayrıca işveren iş kazası sonucunda yaşanan olaylardan ötürü işçiyi işten çıkarma hakkına da sahip değildir; işçi, bunun olması durumunda İş Mahkemesine başvurarak tazminat ve işe iade davaları açma hakkını elinde bulundurur.

İş kazasından kaynaklanan hastane masrafları ve diğer giderler işveren tarafından karşılanmak zorundadır. Bunun olmadığı takdirde işçi, masraflarının karşılanmadığına dair SGK ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına şikâyette bulunabilir. Şikâyetin ardından işçi işverene maddi ve manevi tazminat davası açma hakkına da sahiptir. İşçi ve işveren arasında iş kazası sonrası saygılı ve iyi bir iletişimin kalabilmesi için iki taraf da durumdan tamamıyla haberdar olmalı ve işveren işçisine her konuda destek olmalıdır. Bu tür iş kazaları sonrası tekrarının yaşanmaması için işverene de bazı görevler düşmektedir. İşveren İSG kuralları çerçevesinde iş yerini tekrar gözden geçirmeli ve iş yeri hekimlerinin verdiği tavsiyeleri yerine getirmek için çalışmalar yapmalıdır. Görüldüğü üzere böyle iş kazaları hem işçiyi bedenen ve ruhen yıpratmakta hem de işveren için zorlu bir sürecin başlangıcı olmaktadır. Bu tür şeylerin önleminin baştan alınması büyük önem taşımaktadır.

İş Kazasının Bildirilmemesi Durumda Ne Olur?

İş kazalarının yaşanması durumlarında bu kazaların ilgili birimlere bildirilmesi yasal bir zorunluluktur. İş kazası bildirilmezse veya iş kazası tutanağı tutulmazsa kaza geçiren işçi veya bu işçinin yakınları işverene iş kazası davası açma hakkına sahiptir. İş kazasının SGK’ye bildirilmediği durumda işverene iş bildirmeme cezası adı altındaki para cezası uygulanmaktadır. 2022 itibariyle iş bildirmeme para cezası 6 bin 966 TL olarak belirlenmiştir. İşçi bu davanın yanı sıra işverenden maddi ve manevi tazminat da talep edebilmektedir, dolayısıyla işçi ve yakınlarının işverene maddi ve manevi dava açma hakkı da bulunmaktadır.

İş Kazası Bildirimi Nedeniyle Denetleme Yapılır Mı?

İş kazası bildiriminin yapılmasının ardından SGK tarafından yürütülen bir iş kazası denetim süreci başlamaktadır. Bu kapsamda SGK bazı sorulara cevap aramaktadır. SGK’nın olayı tüm açılardan ve doğru bir şekilde öğrenebilmek için yaptığı soruşturmada yanıt aradığı soruları şekildeki gibi listeleyebiliriz:
• İş kazası geçiren işçi sigortalı mıdır? Bu soru ile birlikte kişinin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunları kapsamında olup olmadığına bakılır.
• İşçi sigortalılık niteliğini haiz ise gerçekleşen olay bir iş kazası mıdır? Yaşanan kazanın iş kazası kapsamında sayılan olaylar içerisinde yer alıp almadığına bakılmaktadır.
• Sigortalı işçinin kaza bildirimi zamanında ve doğru bir şekilde yapılmış mı?
• Kazaya ilişkin incelenen işyeri kayıt ve evraklarda usulsüzlük bulunuyor mu?
• Sigortalı işçinin SGK’ya bildirilen kazancı ile gerçek kazancı arasında bir fark bulunuyor mu?

Bu gibi sorulara cevap bulduktan sonra SGK gerekli denetimleri sonlandırır ve işlemlerini yürütmeye başlar. Soruşturma kapsamında aranan cevapların hepsinin bulunması durumunda soruşturma sona ere ve nihai bir karara varılır. İş kazasının bildirim, işçinin durumu ve diğer faktörlerde herhangi bir usulsüzlük saptanması durumunda ilgili kişiler cezaya çarptırılır. SGK’nın iş kazası denetim sürecinde kazadan haberdar olması sorması izlediği diğer adımları da şöyle sıralayabiliriz:
1. Yaşanan olayın iş kazası olarak sayılıp sayılmayacağını kararlaştırma
2. İşçinin iş göremezlik durumunun saptanması (%10’dan büyük mü değil mi ona bakılır.)
3. Kişinin sigortalı olarak bildirilip bildirilmediğini saptama
4. İşyeri kayıt ve belgelerin talep edilmesi (kazaya ilişkin özlük dosyası, yevmiye defteri, diğer yasal defterler, çalışan ücret bordroları, kaza tutanağı, kazaya ilişkin ilgili diğer tutanak ve raporlar, vs.)
5. Kayıtların incelenmesi ve işveren ile işçi ifadelerinin alınması
6. İlgili raporların düzenlenmesi
7. Tebligat
8. Müfettiş raporunun çıkarılması
9. Sonuç